Kartusz: Różnice pomiędzy wersjami
Z Leksykon oprawoznawczy
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Kartusz== | ==Kartusz== | ||
(ang. cartouche; fr. cartouche) | (ang. cartouche; fr. cartouche) | ||
| + | * 1) w sztukach zdobniczych: ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, bądź kompozycji plastycznej (np. malarskiej, rzeźbiarskiej, graficznej). Począwszy od renesansu w introligatorstwie chętnie wykorzystywano jego walory dekoracyjne w wizerunkach herbów (superekslibrisy), postaci (np. popiersia Chrystusa Salwatora), a w mniejszym stopniu →napisów (tzw. kartusze inskrypcyjne). W dziejach sztuki forma k. podlegała ciągłej ewolucji; szczególnie okazałe tworzono w okresie manieryzmu (o formach okuciowo-rollwerkowych a później schweifwerku z groteską). W baroku często przyjmowały formy architektoniczno-ornamentalne (np. małżowionowo-chrząstkowe i regencyjne), w rokoku zaś odznaczały się lekkością i asymetrią rocaille. Na oprawach klasycyzujących rzadko spotykane, odrodziły się na oprawach historyzujących (np. okazały neobarokowy kartusz z herbem Rzeczypospolitej na oprawach paryskich Wincentego Kisiela, z lat 40-50 XIX w.). Do historyzujących form k. niekiedy wracają też introligatorzy XX-XXI w. | ||
| + | |||
| + | * 2) na islamskich oprawach oraz w kobiernictwie tego kręgu kulturowego: prostokątne lub zbliżone do prostokąta pole o prostych-dłuższych i dekoracyjnych-krótszych bokach, mieszczące ornament i kaligraficzne wersety. Regularnie rozmieszczone w obramieniu zwierciadła i zazwyczaj oddzielone mniejszymi elementami zdobniczymi. W 2 poł. XV w. zaadoptowane we włoskim (zwłaszcza weneckim) introligatorstwie. W XVI w. pojawiły się na płn. od Alp, na niektórych orientalizujących oprawach, przeważnie o szczególnie bogatej dekoracji. | ||
| − | |||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| Linia 8: | Linia 10: | ||
[[Indeks alfabetyczny]] <br> | [[Indeks alfabetyczny]] <br> | ||
[[Groteska]] <br> | [[Groteska]] <br> | ||
| + | [[Historyzujące oprawy]] <br> | ||
| + | [[Islamskie oprawy] <br> | ||
[[Małżowinowo-chrząstkowy ornament]] <br> | [[Małżowinowo-chrząstkowy ornament]] <br> | ||
[[Ogonowy ornament]] <br> | [[Ogonowy ornament]] <br> | ||
[[Okuciowy ornament]] <br> | [[Okuciowy ornament]] <br> | ||
| + | [[Orientalizujące oprawy]] <br> | ||
[[Regencyjny ornament]] <br> | [[Regencyjny ornament]] <br> | ||
[[Rocaille]] <br> | [[Rocaille]] <br> | ||
| + | [[Rollwerk]] <br> | ||
| + | [[Schweifwerk]] <br> | ||
[[Superekslibris ]] <br> | [[Superekslibris ]] <br> | ||
Wersja z 22:50, 16 sty 2021
Spis treści
Kartusz
(ang. cartouche; fr. cartouche)
- 1) w sztukach zdobniczych: ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, bądź kompozycji plastycznej (np. malarskiej, rzeźbiarskiej, graficznej). Począwszy od renesansu w introligatorstwie chętnie wykorzystywano jego walory dekoracyjne w wizerunkach herbów (superekslibrisy), postaci (np. popiersia Chrystusa Salwatora), a w mniejszym stopniu →napisów (tzw. kartusze inskrypcyjne). W dziejach sztuki forma k. podlegała ciągłej ewolucji; szczególnie okazałe tworzono w okresie manieryzmu (o formach okuciowo-rollwerkowych a później schweifwerku z groteską). W baroku często przyjmowały formy architektoniczno-ornamentalne (np. małżowionowo-chrząstkowe i regencyjne), w rokoku zaś odznaczały się lekkością i asymetrią rocaille. Na oprawach klasycyzujących rzadko spotykane, odrodziły się na oprawach historyzujących (np. okazały neobarokowy kartusz z herbem Rzeczypospolitej na oprawach paryskich Wincentego Kisiela, z lat 40-50 XIX w.). Do historyzujących form k. niekiedy wracają też introligatorzy XX-XXI w.
- 2) na islamskich oprawach oraz w kobiernictwie tego kręgu kulturowego: prostokątne lub zbliżone do prostokąta pole o prostych-dłuższych i dekoracyjnych-krótszych bokach, mieszczące ornament i kaligraficzne wersety. Regularnie rozmieszczone w obramieniu zwierciadła i zazwyczaj oddzielone mniejszymi elementami zdobniczymi. W 2 poł. XV w. zaadoptowane we włoskim (zwłaszcza weneckim) introligatorstwie. W XVI w. pojawiły się na płn. od Alp, na niektórych orientalizujących oprawach, przeważnie o szczególnie bogatej dekoracji.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Groteska
Historyzujące oprawy
[[Islamskie oprawy]
Małżowinowo-chrząstkowy ornament
Ogonowy ornament
Okuciowy ornament
Orientalizujące oprawy
Regencyjny ornament
Rocaille
Rollwerk
Schweifwerk
Superekslibris
Grafika
Przypisy
Autor: A.W.
