Kartusz: Różnice pomiędzy wersjami
Z Leksykon oprawoznawczy
(→Przypisy) |
|||
| (Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Kartusz== | ==Kartusz== | ||
| − | (ang. cartouche; fr. cartouche) | + | (ang. cartouche; fr. cartouche; niem. Kartusche) |
| − | + | * 1) w sztukach zdobniczych: ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, bądź kompozycji plastycznej (np. malarskiej, rzeźbiarskiej, graficznej). Począwszy od renesansu w introligatorstwie chętnie wykorzystywano jego walory dekoracyjne w wizerunkach herbów (superekslibrisy), postaci (np. popiersia Chrystusa Salwatora), a w mniejszym stopniu →napisów (tzw. kartusze inskrypcyjne). W dziejach sztuki forma k. podlegała ciągłej ewolucji; szczególnie okazałe tworzono w okresie manieryzmu (o formach okuciowo-rollwerkowych a później schweifwerku z groteską). W baroku często przyjmowały formy architektoniczno-ornamentalne (np. małżowionowo-chrząstkowe i regencyjne), w rokoku zaś odznaczały się lekkością i asymetrią rocaille. Na oprawach klasycyzujących rzadko spotykane, odrodziły się na oprawach historyzujących (np. okazały neobarokowy kartusz z herbem Rzeczypospolitej na oprawach paryskich Wincentego Kisiela, z lat 40-50 XIX w.). Do historyzujących form k. niekiedy wracają też introligatorzy XX-XXI w. | |
| − | + | ||
| + | * 2) na islamskich oprawach oraz w kobiernictwie tego kręgu kulturowego: prostokątne lub zbliżone do prostokąta pole o prostych-dłuższych i dekoracyjnych-krótszych bokach, mieszczące ornament i kaligraficzne wersety. Regularnie rozmieszczone w obramieniu zwierciadła i zazwyczaj oddzielone mniejszymi elementami zdobniczymi. W 2 poł. XV w. zaadoptowane we włoskim (zwłaszcza weneckim) introligatorstwie. W XVI w. pojawiły się na płn. od Alp, na niektórych orientalizujących oprawach, przeważnie o szczególnie bogatej dekoracji. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| Linia 8: | Linia 9: | ||
[[Indeks alfabetyczny]] <br> | [[Indeks alfabetyczny]] <br> | ||
[[Groteska]] <br> | [[Groteska]] <br> | ||
| + | [[Historyzujące oprawy]] <br> | ||
| + | [[Islamskie oprawy]] <br> | ||
[[Małżowinowo-chrząstkowy ornament]] <br> | [[Małżowinowo-chrząstkowy ornament]] <br> | ||
| − | |||
[[Okuciowy ornament]] <br> | [[Okuciowy ornament]] <br> | ||
| − | [[ | + | [[Orientalizujące oprawy]] <br> |
| + | [[Regencyjne oprawy]] <br> | ||
[[Rocaille]] <br> | [[Rocaille]] <br> | ||
| + | [[Rollwerk]] <br> | ||
| + | [[Schweifwerk]] <br> | ||
[[Superekslibris ]] <br> | [[Superekslibris ]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik:Kartusz 3.jpg | + | Plik:Kartusz inskrypcyjny i pusty na opr. franc. z ks. Th. Mahieu, Sothebys New York, November 1 1995.jpg | Kartusz inskrypcyjny i pusty kartusz na oprawie francuskiej z księgozbioru Th. Mahieu, repr. wg: Sotheby's New York, November 1, 1995 |
| − | Plik:Kartusz 7.jpg | + | Plik:Kartusz 3.jpg | Manierystyczny kartusz z herbem Sebastiana Montelupiego, Kraków, po 1567 r., BWSD Włocławek, fot. P. Kurek |
| − | Plik:Kartusz | + | Plik:Kartusz inskrypcyjny na opr. włoskiej, 2 poł. XVI w. wg Im Zeichen von Anker...2005.jpg | Kartusz inskrypcyjny na oprawie włoskiej, 2 poł. XVI w., repr. wg: Im Zeichen von Anker... 2005 |
| − | Plik:Kartusz | + | Plik:Kartusz 7.jpg | Manierystyczny kartusz z prawdopodobnie herbem Rzeczypospolitej, oprawa z warsztatu Marcantonia Guillery, Rzym, między 1577 a około 1580; PAN BG Gdańsk, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Kartusz 8.jpg | + | Plik:Kartusz rollwerkowo. okuciowy, silve rerum 1927, V, 1930, tabl. nie num.jpg | Kartusz herbowy, rollwerkowo-okuciowy, z godłem królewskim Stefana Batorego, przed 1586 r., fot. wg: "Silva Rerum" 1927, V, 1930, tabl. nie num. |
| − | Plik:Kartusz 9.jpg | + | Plik:Kartusz rollwerkowo. okuciowy, Niemcy, Norymberga lata 70. XVI w. wg Aussen Ansichten 2006.jpg | Manierystyczny kartusz rollwerkowo-okuciowy, Niemcy, Norymberga, lata 70. XVI w., fot. wg: Außen Ansichten 2006 |
| − | Plik:Kartusz | + | Plik:Kartusz 8.jpg | Manierystyczny kartusz z herbem bpa Karola Ferdynanda Wazy, Płock, Wrocław lub Nysa Śląska, prawdopodobnie 1643 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Kartusz 2.jpg | + | Plik:Kartusz 9.jpg | Barokowy kartusz inskrypcyjny superekslibrisu Jeana-Paula Bignona, Francja, ok. 1700, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Kartusz 6.jpg | + | Plik:Kartusz herbowy, Kartusz z herbem Ludwika XV, warsztat Antoine-Michel Padeloupa, ok. 1731-1733, BnF, Paryż, fot. wg reliures.bnf.fr .....jpg | Kartusz z herbem Ludwika XV, warsztat Antoine-Michel Padeloupa, ok. 1731-1733 r., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr |
| + | Plik:Kartusz herbowy, Rokokowy kartusz herbowy Madame de Pompadour, Francja, ok. 1755 r., BnF Paryż, reliures.bnf.fr.jpg | Rokokowy kartusz herbowy Madame de Pompadour, Francja, ok. 1755 r., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr | ||
| + | Plik:Kartusz 2.jpg | Rokokowy kartusz z herbem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, po 1764 r., BWSD Włocawek, fot. P. Kurek | ||
| + | Plik:Kartusz 6.jpg | Klasycystyczny kartusz z herbem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, lata 70-80 XVIII w. | ||
| + | Plik:Kartusz herbowy Marii Antoniny na mozaikowej oprawie francuskiej, 1775 r., BnF Paryż, fot. wg. reliures.bnf.fr .....jpg | Kartusz herbowy Marii Antoniny na francuskiej oprawie mozaikowej, 1775 r., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 31: | Linia 40: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # | + | # EWOK 1971, szp. 1115-1116; Lindberg 1985 II, il. 40; Mazal 1990, il. 161, 156-157, 213-214 i in.; von Rabenau 1994, tabl. ….; Słownik 1996, s. …; Bérinstain i in. 1997, s. 119-121, 125; Milanesi 1999, s. 99; Wagner 2016, s. …; Wagner 2016 II, s. |
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 10:44, 21 kwi 2022
Spis treści
Kartusz
(ang. cartouche; fr. cartouche; niem. Kartusche)
- 1) w sztukach zdobniczych: ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, bądź kompozycji plastycznej (np. malarskiej, rzeźbiarskiej, graficznej). Począwszy od renesansu w introligatorstwie chętnie wykorzystywano jego walory dekoracyjne w wizerunkach herbów (superekslibrisy), postaci (np. popiersia Chrystusa Salwatora), a w mniejszym stopniu →napisów (tzw. kartusze inskrypcyjne). W dziejach sztuki forma k. podlegała ciągłej ewolucji; szczególnie okazałe tworzono w okresie manieryzmu (o formach okuciowo-rollwerkowych a później schweifwerku z groteską). W baroku często przyjmowały formy architektoniczno-ornamentalne (np. małżowionowo-chrząstkowe i regencyjne), w rokoku zaś odznaczały się lekkością i asymetrią rocaille. Na oprawach klasycyzujących rzadko spotykane, odrodziły się na oprawach historyzujących (np. okazały neobarokowy kartusz z herbem Rzeczypospolitej na oprawach paryskich Wincentego Kisiela, z lat 40-50 XIX w.). Do historyzujących form k. niekiedy wracają też introligatorzy XX-XXI w.
- 2) na islamskich oprawach oraz w kobiernictwie tego kręgu kulturowego: prostokątne lub zbliżone do prostokąta pole o prostych-dłuższych i dekoracyjnych-krótszych bokach, mieszczące ornament i kaligraficzne wersety. Regularnie rozmieszczone w obramieniu zwierciadła i zazwyczaj oddzielone mniejszymi elementami zdobniczymi. W 2 poł. XV w. zaadoptowane we włoskim (zwłaszcza weneckim) introligatorstwie. W XVI w. pojawiły się na płn. od Alp, na niektórych orientalizujących oprawach, przeważnie o szczególnie bogatej dekoracji.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Groteska
Historyzujące oprawy
Islamskie oprawy
Małżowinowo-chrząstkowy ornament
Okuciowy ornament
Orientalizujące oprawy
Regencyjne oprawy
Rocaille
Rollwerk
Schweifwerk
Superekslibris
Grafika
Kartusz inskrypcyjny i pusty kartusz na oprawie francuskiej z księgozbioru Th. Mahieu, repr. wg: Sotheby's New York, November 1, 1995
Manierystyczny kartusz z herbem Sebastiana Montelupiego, Kraków, po 1567 r., BWSD Włocławek, fot. P. Kurek
Kartusz inskrypcyjny na oprawie włoskiej, 2 poł. XVI w., repr. wg: Im Zeichen von Anker... 2005
Manierystyczny kartusz z prawdopodobnie herbem Rzeczypospolitej, oprawa z warsztatu Marcantonia Guillery, Rzym, między 1577 a około 1580; PAN BG Gdańsk, fot. A. Wagner
Kartusz herbowy, rollwerkowo-okuciowy, z godłem królewskim Stefana Batorego, przed 1586 r., fot. wg: "Silva Rerum" 1927, V, 1930, tabl. nie num.
Manierystyczny kartusz rollwerkowo-okuciowy, Niemcy, Norymberga, lata 70. XVI w., fot. wg: Außen Ansichten 2006
Manierystyczny kartusz z herbem bpa Karola Ferdynanda Wazy, Płock, Wrocław lub Nysa Śląska, prawdopodobnie 1643 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Barokowy kartusz inskrypcyjny superekslibrisu Jeana-Paula Bignona, Francja, ok. 1700, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Kartusz z herbem Ludwika XV, warsztat Antoine-Michel Padeloupa, ok. 1731-1733 r., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Rokokowy kartusz herbowy Madame de Pompadour, Francja, ok. 1755 r., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Rokokowy kartusz z herbem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, po 1764 r., BWSD Włocawek, fot. P. Kurek
Klasycystyczny kartusz z herbem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, lata 70-80 XVIII w.
Kartusz herbowy Marii Antoniny na francuskiej oprawie mozaikowej, 1775 r., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Przypisy
- EWOK 1971, szp. 1115-1116; Lindberg 1985 II, il. 40; Mazal 1990, il. 161, 156-157, 213-214 i in.; von Rabenau 1994, tabl. ….; Słownik 1996, s. …; Bérinstain i in. 1997, s. 119-121, 125; Milanesi 1999, s. 99; Wagner 2016, s. …; Wagner 2016 II, s.
Autor: A.W.
