Sakwowe oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Przypisy) |
||
| (Nie pokazano 3 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym. | Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym. | ||
| − | Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z | + | Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z płaszczowych opraw, w których płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do obłożenia woluminu w celach ochronnych (np. podczas transportu). Pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech, będąc stosowanymi przynajmniej do 2 ćw. XVI w., głównie w krajach podlegających wpływom niemieckim. Stosowano je przy książkach niewielkiego formatu i często używanych, jak modlitewniki (noszone do kościoła lub kaplicy) oraz zbiory praw i ustaw (wykorzystywane przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy). O popularności tego typu oprawy w kręgach kościelnych i świeckich zadecydowały nie tylko względy praktyczne, ale też charakterystyczna dla ery gotyckiej moda na rozmaite sakwy i woreczki noszone przy ciele. Świadectwem niegdysiejszego rozpowszechnienia opraw tego typu są ich liczne wizerunki w plastyce XV-1 ćw. XVI w., głównie w scenach religijnych i wyobrażeniach świętych, poddanych tzw. aktualizacji (czyli dostosowaniu strojów i innych elementów kultury materialnej do realiów epoki). |
W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.). | W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.). | ||
| Linia 11: | Linia 11: | ||
[[Głowa Turka]] <br> | [[Głowa Turka]] <br> | ||
[[Gotyckie oprawy]] <br> | [[Gotyckie oprawy]] <br> | ||
| + | [[Ikonografia opraw]] <br> | ||
[[Modlitewników oprawy]] <br> | [[Modlitewników oprawy]] <br> | ||
[[Płaszczowe oprawy]] <br> | [[Płaszczowe oprawy]] <br> | ||
| Linia 30: | Linia 31: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | |||
| + | # ''Encyklopedia wiedzy o książce'' [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 1713. | ||
| + | # Majkowski Edmund, O''prawy sakwowe. Przyczynek do historji introligatorstwa u schyłku wieków średnich'', [w:] "Polska Gazeta Introligatorska" Poznań 1931, nr 9, s.117 - 120. | ||
| + | # Szirmai J.A., ''The Archeology of medieval bookbinding'', London & New York 2017, s. 236-239. | ||
| + | # Tomaszewski Jacek, ''Girdle books and leather overcovers in Poland. Relics and iconographic sources'', „Polish Libraries”, 2016, vol. 4, s. 84-180 | ||
| + | # L. i H. Alker, ''Das Beutelbuch in der bildenden Kunst: ein beschreibendes Verzeichnis'', Mainz 1966. | ||
| + | # Loubier Hans, ''Der Bucheinband von seinen Anfängen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts'', Leipzig 1926, s. 93-95. | ||
| + | # Bruckner Ursula, ''Beutelbuch-Originale'', „Studien zum Buch- und Bibliothekswesen”, 9, 1995, s. 5–23. | ||
| + | # Bruckner Ursula, ''Das Beutelbuch und seine Verwandten - der Hülleneinband, das Faltbuch und der Buchbeutel'', „Gutenberg Jahrbuch”, 1997, s. 307-324. | ||
| + | # Růžena Škodová, Ivan Kopáčik, ''Historie, typologie a proces výroby makety sáčkové vazby'', [w:] Sborník XXIV. seminář Společenstva českých knihařů 2021, s. 32-41. | ||
| + | # Semkowicz Władysław, ''Paleografia łacińska'', Kraków 1951 | ||
| + | # Tondel Janusz, ''Ein Beutelbuch aus dem altpreußischen Königsberg'', „Gutenberg Jahrbuch”, 1987, s. 313-316; | ||
| + | # Smith Margit J., ''The medieval girdle book'', New Castle, Deleware 2017. | ||
---- | ---- | ||
| − | Autor: '''M.P.B., A.W.''' | + | Autor: '''M.P.B., E.P., A.W.''' |
Aktualna wersja na dzień 18:43, 28 sie 2022
Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym.
Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z płaszczowych opraw, w których płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do obłożenia woluminu w celach ochronnych (np. podczas transportu). Pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech, będąc stosowanymi przynajmniej do 2 ćw. XVI w., głównie w krajach podlegających wpływom niemieckim. Stosowano je przy książkach niewielkiego formatu i często używanych, jak modlitewniki (noszone do kościoła lub kaplicy) oraz zbiory praw i ustaw (wykorzystywane przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy). O popularności tego typu oprawy w kręgach kościelnych i świeckich zadecydowały nie tylko względy praktyczne, ale też charakterystyczna dla ery gotyckiej moda na rozmaite sakwy i woreczki noszone przy ciele. Świadectwem niegdysiejszego rozpowszechnienia opraw tego typu są ich liczne wizerunki w plastyce XV-1 ćw. XVI w., głównie w scenach religijnych i wyobrażeniach świętych, poddanych tzw. aktualizacji (czyli dostosowaniu strojów i innych elementów kultury materialnej do realiów epoki).
W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Głowa Turka
Gotyckie oprawy
Ikonografia opraw
Modlitewników oprawy
Płaszczowe oprawy
Grafika
Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner
Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, ok. 1500 r.
Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w.
Oprawa sakwowa duńska, ok. 1490
Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. wg Tondel, Wagner 2019
Przypisy
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 1713.
- Majkowski Edmund, Oprawy sakwowe. Przyczynek do historji introligatorstwa u schyłku wieków średnich, [w:] "Polska Gazeta Introligatorska" Poznań 1931, nr 9, s.117 - 120.
- Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, London & New York 2017, s. 236-239.
- Tomaszewski Jacek, Girdle books and leather overcovers in Poland. Relics and iconographic sources, „Polish Libraries”, 2016, vol. 4, s. 84-180
- L. i H. Alker, Das Beutelbuch in der bildenden Kunst: ein beschreibendes Verzeichnis, Mainz 1966.
- Loubier Hans, Der Bucheinband von seinen Anfängen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts, Leipzig 1926, s. 93-95.
- Bruckner Ursula, Beutelbuch-Originale, „Studien zum Buch- und Bibliothekswesen”, 9, 1995, s. 5–23.
- Bruckner Ursula, Das Beutelbuch und seine Verwandten - der Hülleneinband, das Faltbuch und der Buchbeutel, „Gutenberg Jahrbuch”, 1997, s. 307-324.
- Růžena Škodová, Ivan Kopáčik, Historie, typologie a proces výroby makety sáčkové vazby, [w:] Sborník XXIV. seminář Společenstva českých knihařů 2021, s. 32-41.
- Semkowicz Władysław, Paleografia łacińska, Kraków 1951
- Tondel Janusz, Ein Beutelbuch aus dem altpreußischen Königsberg, „Gutenberg Jahrbuch”, 1987, s. 313-316;
- Smith Margit J., The medieval girdle book, New Castle, Deleware 2017.
Autor: M.P.B., E.P., A.W.
