Sakwowe oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "==Zobacz też== Indeks alfabetyczny <br> ==Grafika== <gallery> </gallery> ==Przypisy== # Przypis 1 # Przypis 2 ---- Autor: '''M.P.B., A.W.'''")
 
(→‎Przypisy)
 
(Nie pokazano 5 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
 +
Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym.
 +
 +
Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z płaszczowych opraw, w których płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do obłożenia woluminu w celach ochronnych (np. podczas transportu). Pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech, będąc stosowanymi przynajmniej do 2 ćw. XVI w., głównie w krajach podlegających wpływom niemieckim. Stosowano je przy książkach niewielkiego formatu i często używanych, jak modlitewniki (noszone do kościoła lub kaplicy) oraz zbiory praw i ustaw (wykorzystywane przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy). O popularności tego typu oprawy w kręgach kościelnych i świeckich zadecydowały nie tylko względy praktyczne, ale też charakterystyczna dla ery gotyckiej moda na rozmaite sakwy i woreczki noszone przy ciele. Świadectwem niegdysiejszego rozpowszechnienia opraw tego typu są ich liczne wizerunki w plastyce XV-1 ćw. XVI w., głównie w scenach religijnych i wyobrażeniach świętych, poddanych tzw. aktualizacji (czyli dostosowaniu strojów i innych elementów kultury materialnej do realiów epoki).
 +
 +
W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.).   
 +
 +
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
  
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[Głowa Turka]] <br>
 +
[[Gotyckie oprawy]] <br>
 +
[[Ikonografia opraw]] <br>
 +
[[Modlitewników oprawy]] <br>
 +
[[Płaszczowe oprawy]] <br>
  
 
==Grafika==
 
==Grafika==
  
 
<gallery>
 
<gallery>
 +
Plik:Sakwowe opr., Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner.jpg | Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner
 +
Plik:Sakwowe opr., Przykład noszenia ksiązki w oprawie sakwowej, rzeźba niemiecka, ok. 1500 r..jpg | Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, ok. 1500 r.
 +
Plik:Sakwowe opr., Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w..jpg | Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w.
 +
File:Sakwowa.jpg|Oprawa sakwowa duńska, ok. 1490
 +
Plik:Sakwowe opr., Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, BU Toruń, fot. wg Tondel, Wagner 2019.jpg | Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. wg Tondel, Wagner 2019
 +
 +
  
  
Linia 12: Linia 31:
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
  
−
# Przypis 1
 
−
# Przypis 2
 
  
 +
 +
# ''Encyklopedia wiedzy o książce'' [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 1713.
 +
# Majkowski Edmund, O''prawy sakwowe. Przyczynek do historji introligatorstwa u schyłku wieków średnich'', [w:] "Polska Gazeta Introligatorska" Poznań 1931, nr 9, s.117 - 120.
 +
# Szirmai J.A., ''The Archeology of medieval bookbinding'', London & New York 2017, s. 236-239.
 +
# Tomaszewski Jacek, ''Girdle books and leather overcovers in Poland. Relics and iconographic sources'', „Polish Libraries”, 2016, vol. 4, s. 84-180
 +
# L. i H. Alker, ''Das Beutelbuch in der bildenden Kunst: ein beschreibendes Verzeichnis'', Mainz 1966.
 +
# Loubier Hans, ''Der Bucheinband von seinen Anfängen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts'', Leipzig 1926, s. 93-95.
 +
# Bruckner Ursula, ''Beutelbuch-Originale'', „Studien zum Buch- und Bibliothekswesen”, 9, 1995, s. 5–23.
 +
# Bruckner Ursula, ''Das Beutelbuch und seine Verwandten - der Hülleneinband, das Faltbuch und der Buchbeutel'', „Gutenberg Jahrbuch”, 1997, s. 307-324.
 +
# Růžena Škodová, Ivan Kopáčik, ''Historie, typologie a proces výroby makety sáčkové vazby'', [w:] Sborník XXIV. seminář Společenstva českých knihařů 2021, s. 32-41.
 +
# Semkowicz Władysław, ''Paleografia łacińska'', Kraków 1951
 +
# Tondel Janusz, ''Ein Beutelbuch aus dem altpreußischen Königsberg'', „Gutenberg Jahrbuch”, 1987, s. 313-316;
 +
# Smith Margit J., ''The medieval girdle book'', New Castle, Deleware 2017.
  
 
----
 
----
−
Autor: '''M.P.B., A.W.'''
+
Autor: '''M.P.B., E.P., A.W.'''

Aktualna wersja na dzień 18:43, 28 sie 2022

Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym.

Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z płaszczowych opraw, w których płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do obłożenia woluminu w celach ochronnych (np. podczas transportu). Pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech, będąc stosowanymi przynajmniej do 2 ćw. XVI w., głównie w krajach podlegających wpływom niemieckim. Stosowano je przy książkach niewielkiego formatu i często używanych, jak modlitewniki (noszone do kościoła lub kaplicy) oraz zbiory praw i ustaw (wykorzystywane przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy). O popularności tego typu oprawy w kręgach kościelnych i świeckich zadecydowały nie tylko względy praktyczne, ale też charakterystyczna dla ery gotyckiej moda na rozmaite sakwy i woreczki noszone przy ciele. Świadectwem niegdysiejszego rozpowszechnienia opraw tego typu są ich liczne wizerunki w plastyce XV-1 ćw. XVI w., głównie w scenach religijnych i wyobrażeniach świętych, poddanych tzw. aktualizacji (czyli dostosowaniu strojów i innych elementów kultury materialnej do realiów epoki).

W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.).


Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Głowa Turka
Gotyckie oprawy
Ikonografia opraw
Modlitewników oprawy
Płaszczowe oprawy

Grafika

  • Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner

  • Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, ok. 1500 r.

  • Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w.

  • Oprawa sakwowa duńska, ok. 1490

  • Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. wg Tondel, Wagner 2019

Przypisy

  1. Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 1713.
  2. Majkowski Edmund, Oprawy sakwowe. Przyczynek do historji introligatorstwa u schyłku wieków średnich, [w:] "Polska Gazeta Introligatorska" Poznań 1931, nr 9, s.117 - 120.
  3. Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, London & New York 2017, s. 236-239.
  4. Tomaszewski Jacek, Girdle books and leather overcovers in Poland. Relics and iconographic sources, „Polish Libraries”, 2016, vol. 4, s. 84-180
  5. L. i H. Alker, Das Beutelbuch in der bildenden Kunst: ein beschreibendes Verzeichnis, Mainz 1966.
  6. Loubier Hans, Der Bucheinband von seinen Anfängen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts, Leipzig 1926, s. 93-95.
  7. Bruckner Ursula, Beutelbuch-Originale, „Studien zum Buch- und Bibliothekswesen”, 9, 1995, s. 5–23.
  8. Bruckner Ursula, Das Beutelbuch und seine Verwandten - der Hülleneinband, das Faltbuch und der Buchbeutel, „Gutenberg Jahrbuch”, 1997, s. 307-324.
  9. Růžena Škodová, Ivan Kopáčik, Historie, typologie a proces výroby makety sáčkové vazby, [w:] Sborník XXIV. seminář Společenstva českých knihařů 2021, s. 32-41.
  10. Semkowicz Władysław, Paleografia łacińska, Kraków 1951
  11. Tondel Janusz, Ein Beutelbuch aus dem altpreußischen Königsberg, „Gutenberg Jahrbuch”, 1987, s. 313-316;
  12. Smith Margit J., The medieval girdle book, New Castle, Deleware 2017.

Autor: M.P.B., E.P., A.W.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Sakwowe_oprawy&oldid=18968”