Orientalizujące oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Przypisy) |
|||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
| − | Oprawy europejskie | + | Oprawy europejskie 2 poł. XV – XVII w. z dekoracją wzorowaną lub inspirowaną islamskimi (głównie perskimi i tureckimi) oprawami o charakterystycznej kompozycji opartej na centralnym medalionie (''schamsa'', giobek), często ujmujących go kartuszach i stylizowanych liściach lilii, oraz narożnych ćwierćmedalionach. Styl ten, rozwinięty w piętnastowiecznej Persji i szybko zaadoptowany w Turcji, zaczęto też naśladować w 2 poł. XV w. w Padwie i Wenecji. Obok luksusowych opraw wiernie kopiujących technikę wykonania i formę dekoracji dzieł islamskich (np. oprawy w typie ''dogale''), powstawały tam skromne oprawy o uproszczonej i zredukowanej dekoracji. Znana jest też praktyka zlecania oprawy warsztatom w Istambule a nawet Syrii i Egipcie. W ciągu XVI w. charakterystyczne kompozycje z elementami wypełnionymi →arabeską i →maureską spopularyzowały się w innych ośrodkach włoskich. Z kolei w ramach nurtu italianizującego kompozycje te zyskały popularność we Francji (zwłaszcza w Lyonie), gdzie łączono je z tamtejszymi, specyficznymi formami dekoracji, jak ''à semé''. Równocześnie z procesem rozpowszechniania się o. o. w innych krajach zachodnioeuropejskich następowała ewolucja kształtów oraz ornamentów wypełniających centralne i narożne medaliony: od form wyraźnie islamskich ku coraz bardziej przetworzonym m.in. w oparciu o graficzne wzorniki introligatorskie (''pellegrino''). Niezmienna pozostawała jedynie ogólna formuła centralnego medalionu i narożnych ćwierćmedalionów, od której zresztą w językach zachodnich pochodzi nazwa tej tego stylu dekoracji introligatorskiej. W 2 poł. XVI w. zyskał on popularność w kręgu niemieckim (np. liczne oprawy dla biblioteki elektora saskiego – Augusta). Tamtejsze dzieła często cechują się znacznym upodobnieniem do wzorów islamskich, jednak z powszechnie stosowanym maureskowo-wstęgowym ornamentem, kopiowanym z dzieł graficznych. Pod koniec XVI w. medaliony z ornamentami islamizującymi coraz częściej zastępowano rozbudowanymi dekoracjami z rollwerkiem i schweifwerkiem, zachowując wszakże ogólny schemat kompozycyjny dekoracji okładzin. |
Na przeł. lat 60. i 70. XVI w. styl ten rozpowszechnił się w Rzeczypospolitej, na co wpływały m.in. zależności od introligatorstwa niemieckiego i francuskiego (zwłaszcza za rządów Henryka Walezego), ale też bezpośrednie kontakty z Turcją. W obfitej produkcji rodzimych warsztatów wyodrębniają się z jednej strony „czyste” kompozycje islamizujące (ograniczone do zestawu medalionów) oraz kompozycje urozmaicone radełkowaniami, a nawet gęsto rozsianymi w zwierciadle motywami lilii bądź perełkowaniami w typie ''à semé''. W ciągu 3-4 ćw. XVI w. zmieniała się też moda na ornamenty wypełniające medaliony: oprócz maureski i ornamentu maureskowo-wstęgowego (także z elementami rollwerkowymi), kompozycje rollwerkowo-okuciowe i schweifwerkowe. Na przeł. XVI-XVII w. doszły do nich charakterystyczne ćwierćmedaliony z wizerunkami ewangelistów wskutek oddziaływania tradycji zdobnictwa ksiąg w obrządku wschodnim, zwłaszcza w ośrodkach kresowych. | Na przeł. lat 60. i 70. XVI w. styl ten rozpowszechnił się w Rzeczypospolitej, na co wpływały m.in. zależności od introligatorstwa niemieckiego i francuskiego (zwłaszcza za rządów Henryka Walezego), ale też bezpośrednie kontakty z Turcją. W obfitej produkcji rodzimych warsztatów wyodrębniają się z jednej strony „czyste” kompozycje islamizujące (ograniczone do zestawu medalionów) oraz kompozycje urozmaicone radełkowaniami, a nawet gęsto rozsianymi w zwierciadle motywami lilii bądź perełkowaniami w typie ''à semé''. W ciągu 3-4 ćw. XVI w. zmieniała się też moda na ornamenty wypełniające medaliony: oprócz maureski i ornamentu maureskowo-wstęgowego (także z elementami rollwerkowymi), kompozycje rollwerkowo-okuciowe i schweifwerkowe. Na przeł. XVI-XVII w. doszły do nich charakterystyczne ćwierćmedaliony z wizerunkami ewangelistów wskutek oddziaływania tradycji zdobnictwa ksiąg w obrządku wschodnim, zwłaszcza w ośrodkach kresowych. | ||
Aktualna wersja na dzień 18:21, 3 lip 2022
także: dywanowe oprawy, islamizujące oprawy
(ang. centre and cornerpieces bindings, franc. à centre et coins reliures, niem. Mittel- und Eckplatten Einbände)
Oprawy europejskie 2 poł. XV – XVII w. z dekoracją wzorowaną lub inspirowaną islamskimi (głównie perskimi i tureckimi) oprawami o charakterystycznej kompozycji opartej na centralnym medalionie (schamsa, giobek), często ujmujących go kartuszach i stylizowanych liściach lilii, oraz narożnych ćwierćmedalionach. Styl ten, rozwinięty w piętnastowiecznej Persji i szybko zaadoptowany w Turcji, zaczęto też naśladować w 2 poł. XV w. w Padwie i Wenecji. Obok luksusowych opraw wiernie kopiujących technikę wykonania i formę dekoracji dzieł islamskich (np. oprawy w typie dogale), powstawały tam skromne oprawy o uproszczonej i zredukowanej dekoracji. Znana jest też praktyka zlecania oprawy warsztatom w Istambule a nawet Syrii i Egipcie. W ciągu XVI w. charakterystyczne kompozycje z elementami wypełnionymi →arabeską i →maureską spopularyzowały się w innych ośrodkach włoskich. Z kolei w ramach nurtu italianizującego kompozycje te zyskały popularność we Francji (zwłaszcza w Lyonie), gdzie łączono je z tamtejszymi, specyficznymi formami dekoracji, jak à semé. Równocześnie z procesem rozpowszechniania się o. o. w innych krajach zachodnioeuropejskich następowała ewolucja kształtów oraz ornamentów wypełniających centralne i narożne medaliony: od form wyraźnie islamskich ku coraz bardziej przetworzonym m.in. w oparciu o graficzne wzorniki introligatorskie (pellegrino). Niezmienna pozostawała jedynie ogólna formuła centralnego medalionu i narożnych ćwierćmedalionów, od której zresztą w językach zachodnich pochodzi nazwa tej tego stylu dekoracji introligatorskiej. W 2 poł. XVI w. zyskał on popularność w kręgu niemieckim (np. liczne oprawy dla biblioteki elektora saskiego – Augusta). Tamtejsze dzieła często cechują się znacznym upodobnieniem do wzorów islamskich, jednak z powszechnie stosowanym maureskowo-wstęgowym ornamentem, kopiowanym z dzieł graficznych. Pod koniec XVI w. medaliony z ornamentami islamizującymi coraz częściej zastępowano rozbudowanymi dekoracjami z rollwerkiem i schweifwerkiem, zachowując wszakże ogólny schemat kompozycyjny dekoracji okładzin.
Na przeł. lat 60. i 70. XVI w. styl ten rozpowszechnił się w Rzeczypospolitej, na co wpływały m.in. zależności od introligatorstwa niemieckiego i francuskiego (zwłaszcza za rządów Henryka Walezego), ale też bezpośrednie kontakty z Turcją. W obfitej produkcji rodzimych warsztatów wyodrębniają się z jednej strony „czyste” kompozycje islamizujące (ograniczone do zestawu medalionów) oraz kompozycje urozmaicone radełkowaniami, a nawet gęsto rozsianymi w zwierciadle motywami lilii bądź perełkowaniami w typie à semé. W ciągu 3-4 ćw. XVI w. zmieniała się też moda na ornamenty wypełniające medaliony: oprócz maureski i ornamentu maureskowo-wstęgowego (także z elementami rollwerkowymi), kompozycje rollwerkowo-okuciowe i schweifwerkowe. Na przeł. XVI-XVII w. doszły do nich charakterystyczne ćwierćmedaliony z wizerunkami ewangelistów wskutek oddziaływania tradycji zdobnictwa ksiąg w obrządku wschodnim, zwłaszcza w ośrodkach kresowych.
W 1 ćw. XVII w. zarówno na Zachodzie Europy, jak w Polsce, popularnością cieszyły się pergaminowe lub skórzane oprawy z jedynie centralnym medalionem ornamentalnym, zamiast którego chętnie ukazywano np. romboidalny medalion z wizerunkiem Chrystusa lub superekslibris. Ostatni akord tej tradycji przypadł na 2-3 ćw. XVII w., gdy na barokowych oprawach atlasów niderlandzkich ukazywano centralne i narożne medaliony z ornamentyką floralną lub filigranową.
Do odrodzenia się charakterystycznego układu kompozycyjnego z ornamentyką islamizującą doszło w XIX w. na oprawach wydawniczych. Były to de facto dzieła historyzujące, odwołujące się do wytworów słynnych introligatorni XVI w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Arabeska
Ćwierćmedalion
Giobek
Kartusz
Maureska
Maureskowo-wstęgowy ornament
Pellegrino
Rollwerk
Schamsa
Schweifwerk
Wzorniki introligatorskie
Grafika
Oprawa z dekoracją orientalizującą, Wenecja, ok. 1552, fot. wg: Goldschmidt 1967, t. 2
Oprawa z dekoracją orientalizującą, 3-4 ćw. XVI w., fot. wg: Voit 2020
Oprawa z dekoracja orientalizującą, Kraków, po 1570 r., BCzart, MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa z dekoracją orientalizującą, prawdopodobnie Niderlandy, ok. 1577, fot. wg: www.cyfrowe.mnw.pl
Oprawa z dekoracją orientalizującą, Gdańsk, 1597, BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Przypisy
- Mańkowski 1936, s. 214-219;
- Różycki 1991, s. 132;
- Nixon, Foot 1992, il. 24, 36;
- Macchi F. i L. 2007, tabl. 69-70, 88 i in.;
- Marks 2011, s. 42, 52, 70;
- Kłysz-Hackbarth 2014, s. 133-136;
- Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 237-260;
- Wagner 2016 II, s. 51-75;
- Perzanowska 2015, s. 75-82;
- Sidorowicz-Mulak 2017 II, tabl. 25, 27 i in.
Autor: A.W.
