Architektoniczne oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Zobacz też) |
m (→Architektoniczne oprawy: uzupełn. term. ang.) |
||
| (Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Architektoniczne oprawy== | ==Architektoniczne oprawy== | ||
| − | (właściwie: oprawy z dekoracją o formie architektonicznej) (fr. reliure architecturale) | + | (właściwie: oprawy z dekoracją o formie architektonicznej) (ang. architectural style, bindings with architectural decoration; fr. reliure architecturale) |
| − | + | ||
| − | + | ||
| + | Ogólnie przyjęte określenie opraw, których dekoracja zdominowana jest przez stylizowany motyw/motywy architektoniczne: najczęściej arkadę, ediculę (niszę), ołtarz, portal, portyk bądź sarkofag. Obramienia wizerunków świętych postaci w formie arkady lub portyku pojawiały się już na dekoracjach z kości słoniowej, aplikowanych na oprawy bizantyńskich i karolińskich ksiąg liturgicznych. Charakterystyczną grupę francuskich opraw romańskich od poł. XII do kon. XII w. stanowią dzieła z zaakcentowanym motywem świątyni z wieżą, wyciskanym z pokaźnych tłoków pośrodku górnych okładzin. Motywy architektoniczne z wizerunkami świętych postaci w niszach nakrytych gotyckimi baldachimami, wimpergami i pinaklami ukazywano niekiedy na gotyckich oprawach złotniczych dla ksiąg liturgicznych. Dzieła tego rodzaju były jednym z czynników wykształcenia się w środkowej Europie na przełomie XV i XVI w. osobnej kategorii a. o. skórzanych. Zwierciadło zdobią w nich pojedyncze lub zwielokrotnione w dwóch kondygnacjach nisze, ujęte kolumienkami na cokołach i nakryte ostrołukami zakończonymi kwiatonami (łuk w ośli grzbiet). Przeważnie w niszach ukazane są postaci świętych lub inne motywy (bukiety kwiatów, rozety, herby) „ustawione” na konsolach. Elementy takich kompozycji były wyciskane z osobnych tłoków, pozwalających na różnorakie kombinacje. Szczególną popularność ta formuła dekoracji zyskała w Krakowie od końca XV w. do pocz. l. 30. XVI w. w twórczości Monogramisty JL (Jana z Litwy). W 3-4 ćw. XV w. rozwinęła się w Italii (zwłaszcza w Padwie, Wenecji i Bolonii) renesansowa koncepcja a. o., w której zwierciadło zdobi antykizująca arkada, edicula, ołtarz itp. zazwyczaj z półkolistym tympanonem. Elementy te kształtowano złoconymi i ślepo wyciskanymi linii oraz motywami ornamentalnych (głównie plecionką). Oprócz dzieł architektury rzymskiej i renesansowej inspiracje do kompozycji a. o. czerpano z dekoracji włoskich kodeksów iluminowanych, stron tytułowych druków oraz grafiki luźnej. Wzorce a. o. szybko przeniknęły na Węgry, gdzie pod koniec XV w. stosowano je m.in. w korwinowskich oprawach, zaś w 2 dekadzie XVI w. w dziełach Mistrza GA. Prawdopodobnie pod koniec 2 dekady XVI w. renesansowe a. o. zaczęto wykonywać w Krakowie. Najwybitniejsze przykłady takich dzieł z lat 20-40 XVI w. (m.in. dla bpa Piotra Tomickiego, Piotra Wedelicjusza z Obornik, Jana Łaskiego Młodszego) wiążą się z Maciejem z Przasnysza vel Mistrzem Główek Anielskich. Od około 1540 do lat 50-60 XVI w. a. o. wykonywano też w Poznaniu. Na 1 ćw. XVI w. przypada dalszy rozwój a. o. we Włoszech (np. bolońskie dzieła Introligatora Marescotti). Odmienne formy a. o. zyskały we Francji: introligatorzy pracujący około połowy XVI w. w Paryżu dla Groliera i Maiolego (Mahieu) stworzyli kilka złoconych, wykwintnych kompozycji z antykizującymi portalami, świątynią i ediculą. Oprawy wykonane w 2 poł. XVI w. dla innych bibliofilów francuskich oparto przeważnie na projektach ówczesnej architektury, a nawet mebli. A. o. były rzadkie w innych krajach XVI-XVIII (np. berlińska oprawa z 1682 r. dla cesarza Leopolda I: z herbem między kręconymi kolumnami pod sklepieniem wspartym na kolumnach). Struktury architektoniczne (arkady, obramienia) występują też na niektórych kontynentalnych i angielskich oprawach rokokowych z groteską. Do odrodzenia a. o. doszło na pocz. XIX w. w dziełach a la cathedrale. Pod ich wpływem zaczęto we Francji, a potem w innych krajach, wykorzystywać podobne motywy na broszurowych oprawach (np. paryskie o. pierwodruków Mickiewiczowskich Dziadów cz. III oraz Pana Tadeusza). Do motywów architektonicznych z dawnych epok (głównie gotyku) sięgano też często w historyzujących oprawach i wydawniczych oprawach XIX w. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| − | [[ | + | [[À la cathédrale oprawy ]] <br> |
[[Groteska ]] <br> | [[Groteska ]] <br> | ||
[[Historyzujące oprawy ]] <br> | [[Historyzujące oprawy ]] <br> | ||
| Linia 15: | Linia 14: | ||
[[Plecionka ]] <br> | [[Plecionka ]] <br> | ||
[[Baldachim]] <br> | [[Baldachim]] <br> | ||
| − | [[Wydawnicze oprawy ]] <br> | + | [[Wydawnicze oprawy]] <br> |
==Grafika== | ==Grafika== | ||
| Linia 24: | Linia 23: | ||
Plik:3 il..jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Introligator anonimowy, Włochy (Ferrara?), 3-4 ćw. XV w.; repr. wg T. De Marinis, La legatura…, Firenze 1960 | Plik:3 il..jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Introligator anonimowy, Włochy (Ferrara?), 3-4 ćw. XV w.; repr. wg T. De Marinis, La legatura…, Firenze 1960 | ||
Plik:4 il..jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Introligator anonimowy, Introligator Marescotti, Bolonia, ok. 1519-1522; repr. wg T. De Marinis, La legatura…, Firenze 1960 | Plik:4 il..jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Introligator anonimowy, Introligator Marescotti, Bolonia, ok. 1519-1522; repr. wg T. De Marinis, La legatura…, Firenze 1960 | ||
| + | Plik:Biccherna oprawy, Oprawa księgi urzędu kasy miejskiej w Sienie, tzw. Biccherna, Siena, 1 poł. XVI w., fot. wg www.archiviodistato.siena.it.jpg | Oprawa z malowaną dekoracją architektoniczną, księga urzędu kasy miejskiej w Sienie, tzw. ''Biccherna'', Siena, 1 poł. XVI w., fot. wg: www.archiviodistato.siena.it | ||
Plik:5a il..jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej,Mistrz GA, Buda, 1515, BN Warszawa, wg www.polona.pl | Plik:5a il..jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej,Mistrz GA, Buda, 1515, BN Warszawa, wg www.polona.pl | ||
| + | Plik:Architekt. opr, Róg obfitości, opr. z 1526, Katalog druków... red. Sidorowicz.Mulak 2017.jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, 1526, repr. wg: Katalog druków..., red. D. Sidorowicz-Mulak, 2017 | ||
Plik:Architektoniczne oprawy 2.jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, ok. 1540, BWSD Włocławek, fot. P. Kurek | Plik:Architektoniczne oprawy 2.jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, ok. 1540, BWSD Włocławek, fot. P. Kurek | ||
Plik:Architektoniczne oprawy 4.jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, lata 20. XVI w., PAN BK, fot. Z. Nowakowski | Plik:Architektoniczne oprawy 4.jpg | Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, lata 20. XVI w., PAN BK, fot. Z. Nowakowski | ||
| − | Plik:Img371.tif.jpg | Oprawa architektoniczna, Andreas (Andrew) Linde, Anglia, ok. poł. XVIII w., repr. wg B. Gierke, Das Einbandprojekt..., "Einband Forschung", H. 41, 2017, il. 4. | + | Plik:Img371.tif.jpg | Oprawa architektoniczna, Andreas (Andrew) Linde, Anglia, ok. poł. XVIII w., repr. wg B. Gierke, Das Einbandprojekt..., "Einband Forschung", H. 41, 2017, il. 4. |
| + | Plik:Cathedrale 7, okł. wydawnicza, Francja 1841, wg Picau, Les cartonnages romantiques..., Revue de la Bibliotheque nationale de France, 12, 2002, il. 2.jpg | Oprawa wydawnicza à la cathédrale, Francja 1841, wg Picau, Les cartonnages romantiques..., "Revue de la Bibliotheque nationale de France", 12, 2002, il. 2 | ||
| + | Plik:Architektoniczne opr., Historyzujące opr., Oprawa księgi ze zbioru dzikowskiego Tarnowskich, BN, Warszawa, fot. wg Paulinek 2008.jpg | Oprawa historyzująca z dekoracją o formie architektonicznej, zbiory dzikowskie Tarnowskich, XIX w., BN, Warszawa, fot. wg: Paulinek 2008 | ||
| + | Plik:Architektoniczne oprawy, Oprawa wydawnicza, Platon, Gorgiasz, Jan Recmanik, 1922, fot. wg Pokorzyńska 2014.jpg | Oprawa wydawnicza z dekoracją o formie architektonicznej, Platon, ''Gorgiasz'', Jan Recmanik, 1922, fot. wg: Pokorzyńska 2014 | ||
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 33: | Linia 38: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # De Marinis 1960 III, nr kat. 2667bis, 2835-2837 | + | # De Marinis 1960 III, nr kat. 2667bis, 2835-2837; |
| − | # Schunke 1964, s. 126-127, 130-131 | + | # Schunke 1964, s. 126-127, 130-131; |
| − | # Krynicka 1967, s. 73-79. | + | # Krynicka 1967, s. 73-79, tabl. II-IV, VIII; |
| − | # Koroknay 1973, nr kat. 22 | + | # Lewicka-Kamińska 1972, s. 53; |
| − | # Krynicka 1974, s. 73-79. | + | # Koroknay 1973, nr kat. 22; |
| − | # Schmidt-Künsemüller 1985, s. 209, 212 | + | # Krynicka 1974, s. 73-79; |
| − | # Hobson 1989 s. 154-162 | + | # Lindberg 1985 II, il. 26-28; |
| − | # Nixon, Foot 1992, il. 98-99 | + | # Schmidt-Künsemüller 1985, s. 209, 212; |
| − | # Macchi F. i L. 2002, s. 20 | + | # Hobson 1989 s. 154-162; |
| − | # Storm van Leeuwen 2011, nr kat./tabl. 26-28, 39 | + | # Nixon, Foot 1992, il. 98-99; |
| − | # Wagner 2012, s. 23-57 | + | # Macchi F. i L. 2002, s. 20; |
| − | # Wagner 2015, s. 88-91 | + | # Storm van Leeuwen 2011, nr kat./tabl. 26-28, 39; |
| − | # Franczak 2017, s. 125-145 | + | # Wagner 2012, s. 23-57; |
| − | # Wagner 2018, s. 71-91 | + | # Wagner 2015, s. 88-91; |
| + | # Franczak 2017, s. 125-145; | ||
| + | # Sidorowicz-Mulak 2017 II, tabl. 5; | ||
| + | # Wagner 2018, s. 71-91; | ||
# Muraszko 2019, s. 277-287. | # Muraszko 2019, s. 277-287. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 14:45, 31 gru 2021
Spis treści
Architektoniczne oprawy
(właściwie: oprawy z dekoracją o formie architektonicznej) (ang. architectural style, bindings with architectural decoration; fr. reliure architecturale)
Ogólnie przyjęte określenie opraw, których dekoracja zdominowana jest przez stylizowany motyw/motywy architektoniczne: najczęściej arkadę, ediculę (niszę), ołtarz, portal, portyk bądź sarkofag. Obramienia wizerunków świętych postaci w formie arkady lub portyku pojawiały się już na dekoracjach z kości słoniowej, aplikowanych na oprawy bizantyńskich i karolińskich ksiąg liturgicznych. Charakterystyczną grupę francuskich opraw romańskich od poł. XII do kon. XII w. stanowią dzieła z zaakcentowanym motywem świątyni z wieżą, wyciskanym z pokaźnych tłoków pośrodku górnych okładzin. Motywy architektoniczne z wizerunkami świętych postaci w niszach nakrytych gotyckimi baldachimami, wimpergami i pinaklami ukazywano niekiedy na gotyckich oprawach złotniczych dla ksiąg liturgicznych. Dzieła tego rodzaju były jednym z czynników wykształcenia się w środkowej Europie na przełomie XV i XVI w. osobnej kategorii a. o. skórzanych. Zwierciadło zdobią w nich pojedyncze lub zwielokrotnione w dwóch kondygnacjach nisze, ujęte kolumienkami na cokołach i nakryte ostrołukami zakończonymi kwiatonami (łuk w ośli grzbiet). Przeważnie w niszach ukazane są postaci świętych lub inne motywy (bukiety kwiatów, rozety, herby) „ustawione” na konsolach. Elementy takich kompozycji były wyciskane z osobnych tłoków, pozwalających na różnorakie kombinacje. Szczególną popularność ta formuła dekoracji zyskała w Krakowie od końca XV w. do pocz. l. 30. XVI w. w twórczości Monogramisty JL (Jana z Litwy). W 3-4 ćw. XV w. rozwinęła się w Italii (zwłaszcza w Padwie, Wenecji i Bolonii) renesansowa koncepcja a. o., w której zwierciadło zdobi antykizująca arkada, edicula, ołtarz itp. zazwyczaj z półkolistym tympanonem. Elementy te kształtowano złoconymi i ślepo wyciskanymi linii oraz motywami ornamentalnych (głównie plecionką). Oprócz dzieł architektury rzymskiej i renesansowej inspiracje do kompozycji a. o. czerpano z dekoracji włoskich kodeksów iluminowanych, stron tytułowych druków oraz grafiki luźnej. Wzorce a. o. szybko przeniknęły na Węgry, gdzie pod koniec XV w. stosowano je m.in. w korwinowskich oprawach, zaś w 2 dekadzie XVI w. w dziełach Mistrza GA. Prawdopodobnie pod koniec 2 dekady XVI w. renesansowe a. o. zaczęto wykonywać w Krakowie. Najwybitniejsze przykłady takich dzieł z lat 20-40 XVI w. (m.in. dla bpa Piotra Tomickiego, Piotra Wedelicjusza z Obornik, Jana Łaskiego Młodszego) wiążą się z Maciejem z Przasnysza vel Mistrzem Główek Anielskich. Od około 1540 do lat 50-60 XVI w. a. o. wykonywano też w Poznaniu. Na 1 ćw. XVI w. przypada dalszy rozwój a. o. we Włoszech (np. bolońskie dzieła Introligatora Marescotti). Odmienne formy a. o. zyskały we Francji: introligatorzy pracujący około połowy XVI w. w Paryżu dla Groliera i Maiolego (Mahieu) stworzyli kilka złoconych, wykwintnych kompozycji z antykizującymi portalami, świątynią i ediculą. Oprawy wykonane w 2 poł. XVI w. dla innych bibliofilów francuskich oparto przeważnie na projektach ówczesnej architektury, a nawet mebli. A. o. były rzadkie w innych krajach XVI-XVIII (np. berlińska oprawa z 1682 r. dla cesarza Leopolda I: z herbem między kręconymi kolumnami pod sklepieniem wspartym na kolumnach). Struktury architektoniczne (arkady, obramienia) występują też na niektórych kontynentalnych i angielskich oprawach rokokowych z groteską. Do odrodzenia a. o. doszło na pocz. XIX w. w dziełach a la cathedrale. Pod ich wpływem zaczęto we Francji, a potem w innych krajach, wykorzystywać podobne motywy na broszurowych oprawach (np. paryskie o. pierwodruków Mickiewiczowskich Dziadów cz. III oraz Pana Tadeusza). Do motywów architektonicznych z dawnych epok (głównie gotyku) sięgano też często w historyzujących oprawach i wydawniczych oprawach XIX w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
À la cathédrale oprawy
Groteska
Historyzujące oprawy
Korwinowskie oprawy
Łuk w ośli grzbiet
Plecionka
Baldachim
Wydawnicze oprawy
Grafika
Oprawa późnogotycka z dekoracją o formie architektonicznej, Introligator IC, Kraków, kon. XV w., BWSD Włocławek, fot. A. Wagner
Oprawa późnogotycka z dekoracją o formie architektonicznej (fragment), Mistrz Antyfonarza Wawelskiego, Kraków, 1513, AKK Kraków, fot. A. Wagner
Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Introligator anonimowy, Włochy (Ferrara?), 3-4 ćw. XV w.; repr. wg T. De Marinis, La legatura…, Firenze 1960
Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Introligator anonimowy, Introligator Marescotti, Bolonia, ok. 1519-1522; repr. wg T. De Marinis, La legatura…, Firenze 1960
Oprawa z malowaną dekoracją architektoniczną, księga urzędu kasy miejskiej w Sienie, tzw. Biccherna, Siena, 1 poł. XVI w., fot. wg: www.archiviodistato.siena.it
Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej,Mistrz GA, Buda, 1515, BN Warszawa, wg www.polona.pl
Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, 1526, repr. wg: Katalog druków..., red. D. Sidorowicz-Mulak, 2017
Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, ok. 1540, BWSD Włocławek, fot. P. Kurek
Oprawa renesansowa z dekoracją o formie architektonicznej, Maciej z Przasnysza (Mistrz Główek Anielskich), Kraków, lata 20. XVI w., PAN BK, fot. Z. Nowakowski
Oprawa architektoniczna, Andreas (Andrew) Linde, Anglia, ok. poł. XVIII w., repr. wg B. Gierke, Das Einbandprojekt..., "Einband Forschung", H. 41, 2017, il. 4.
Oprawa wydawnicza à la cathédrale, Francja 1841, wg Picau, Les cartonnages romantiques..., "Revue de la Bibliotheque nationale de France", 12, 2002, il. 2
Oprawa historyzująca z dekoracją o formie architektonicznej, zbiory dzikowskie Tarnowskich, XIX w., BN, Warszawa, fot. wg: Paulinek 2008
Oprawa wydawnicza z dekoracją o formie architektonicznej, Platon, Gorgiasz, Jan Recmanik, 1922, fot. wg: Pokorzyńska 2014
Przypisy
- De Marinis 1960 III, nr kat. 2667bis, 2835-2837;
- Schunke 1964, s. 126-127, 130-131;
- Krynicka 1967, s. 73-79, tabl. II-IV, VIII;
- Lewicka-Kamińska 1972, s. 53;
- Koroknay 1973, nr kat. 22;
- Krynicka 1974, s. 73-79;
- Lindberg 1985 II, il. 26-28;
- Schmidt-Künsemüller 1985, s. 209, 212;
- Hobson 1989 s. 154-162;
- Nixon, Foot 1992, il. 98-99;
- Macchi F. i L. 2002, s. 20;
- Storm van Leeuwen 2011, nr kat./tabl. 26-28, 39;
- Wagner 2012, s. 23-57;
- Wagner 2015, s. 88-91;
- Franczak 2017, s. 125-145;
- Sidorowicz-Mulak 2017 II, tabl. 5;
- Wagner 2018, s. 71-91;
- Muraszko 2019, s. 277-287.
Autor: A.W.
