Herb: Różnice pomiędzy wersjami
(→Herb) |
|||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Herb== | ==Herb== | ||
| − | + | (ang. coat of arms, arms; fr. armes, armoiries, blason) | |
| + | |||
| + | Podlegająca określonym regułom oznaka osoby, rodziny, korporacji, miasta, prowincji lub państwa. Tzw. pełny herb składa się przeważnie z tarczy z godłem, hełmu, korony (rangowej), klejnotu, labrów. W rozbudowanych kompozycjach herbowych (zwłaszcza arystokratycznych) ukazywane są też tzw. trzymacze lub podpory h., płaszcz, insygnia władzy świeckiej lub kościelnej, ordery (na wstęgach lub łańcuchach). Od XIV w. na zachodzie Europy a od XV w. w Polsce, ukazywano h-y jako element dekoracji oprawy i oznaczenia własności księgi. Począwszy od średniowiecza do czasów współczesnych przyjmowały rozmaitą formę, podlegającą z jednej strony przemianom w zdobnictwie introligatorskim (malowane, nacinane, ślepo wyciskane, złocone, haftowane itd.), a z drugiej przemianom konwencji przedstawieniowych w sztukach zdobniczych. Toteż w ciągu ok. siedmiuset lat stosowania tego motywu w introligatorstwie, wykształciły się rozmaite formy h-ów, począwszy od skrajnie zredukowanych wizerunków (same godło lub godło z koroną rangową), po skomplikowane kompozycje z wielopolowymi tarczami, kilkoma hełmami i klejnotami oraz zestawem orderów, wykonanych w technikach mieszanych (np. złocenia i malowania). Pod względem funkcjonalnym h-y na oprawach dzielą się zasadniczo na znaki własnościowe, w tym donacyjne i fundacyjne (superekslibris), znaki podległości introligatora władcy państwa lub władzom miasta (np. herb Królestwa Polskiego i miasta Krakowa, wyciskane z niewielkich tłoków, na późnogotyckich oprawach krakowskich; herby elektorskie na plakietach saskich opraw renesansowych, które nie należały do księgozbiorów elektorskich) oraz dekorację (zazwyczaj powiązaną z treścią oprawionej książki, np. herb Rzeczypospolitej na oprawach albumu ''Królowie polscy'' z warsztatu Adolfa Kantora). Wskutek przemian kulturowych w kręgu zachodnim, od ok. poł. XX w. motyw h. jest coraz rzadziej wykorzystywany w introligatorstwie (przeważnie na oprawach dokumentów, dyplomów i ksiąg okolicznościowych – zwłaszcza państwowych, miejskich i kościelnych, sporadycznie w superekslibrisach). | ||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Emblemat]] <br> | ||
| + | [[Gmerk]] <br> | ||
| + | [[Hełm]] <br> | ||
| + | [[Impresa]] <br> | ||
| + | [[Insygnia świeckie]] <br> | ||
| + | [[Insygnia kościelne]] <br> | ||
| + | [[Klejnot]] <br> | ||
| + | [[Korona rangowa]] <br> | ||
| + | [[Labry]] <br> | ||
| + | [[Płaszcz]] <br> | ||
| + | [[Superekslibris]] <br> | ||
| + | [[Tarcza herbowa]] <br> | ||
| + | [[Trzymacz herbowy]] <br> | ||
| + | |||
| + | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik:Herb 1.jpg | + | Plik:Herb 1.jpg | Wycisk tłoka z herbem Krakowa na oprawie Introligatora IC, Kraków, kon. XV w. |
| − | Plik:Herb | + | Plik:Herb 11.jpg | Oryginalne przedstawienie herbu Krakowa z wkomponowanymi w niego motywami herbu właściciela księgi, Walenty z Pilzna, Kraków, ok. 1480, BJ Kraków, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Herb | + | |
| − | Plik:Herb | + | Plik:Herb 6.jpg | Dekoracja radełkowa z m.in. herbem Śląska i Wrocławia, introligator wrocławski, ok. poł. XVI w. |
| − | Plik:Herb | + | Plik:Herb 7.jpg | Dekoracja radełkowa z m.in. motywami herbu Korony, Wlk. Księstwa Litewskiego oraz tzw. małego herbu Poznania, introligator poznański, ok. poł. XVI w. |
| − | Plik:Herb | + | Plik:Herb, Wycisk plakiety z herbem Księstwa Pomorskiego na oprawie z warsztatu prawdopodobnie szczecińskiego, lata 70. XVI w..jpg | Wycisk plakiety z herbem Księstwa Pomorskiego na oprawie z warsztatu prawdopodobnie szczecińskiego, lata 70. XVI w. |
| − | Plik:Herb | + | Plik:Herb 8.jpg | Przykład wyciskanego z tłoka i malowanego herbu szlacheckiego jako superekslibrisu, Niemcy, XVI w. |
| − | + | Plik:Herb 13.jpg | Herb króla Francji, Ludwika XV na oprawie Almanachu Królewskiego wydawanego przez Drukarnię Królewską w Paryżu, Paul Dubuisson, Paryż, poł. XVIII w. | |
| − | Plik:Herb | + | |
| − | + | Plik:Herb 15.jpg | Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako dekoracja oprawy albumu pt. ''Królowie polscy'' A. Lessera i J. Bartoszewicza, Adolf Kantor, Warszawa 1860 | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | </gallery> | |
| + | |||
| + | ==Przypisy== | ||
| + | |||
| + | # Olivier, Hermal 1924-1938 (t. 1-30); | ||
| + | # Bouland 1925; | ||
| + | # Husung 1944/49, s. 228-241; | ||
| + | # Krynicka 1967, tabl. I-VII; | ||
| + | # Lewicka-Kamińska 1980, s. 7, 10; | ||
| + | # Sipayłło 1988; | ||
| + | # Kozakiewicz 1996, s. 150-151; | ||
| + | # Cubrzyńska-Leonarczyk 2001; | ||
| + | # Adler 2010, il. 4/03, 5/49; | ||
| + | # Wagner 2016. | ||
| + | |||
| + | ---- | ||
| + | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 22:53, 2 cze 2021
Spis treści
Herb
(ang. coat of arms, arms; fr. armes, armoiries, blason)
Podlegająca określonym regułom oznaka osoby, rodziny, korporacji, miasta, prowincji lub państwa. Tzw. pełny herb składa się przeważnie z tarczy z godłem, hełmu, korony (rangowej), klejnotu, labrów. W rozbudowanych kompozycjach herbowych (zwłaszcza arystokratycznych) ukazywane są też tzw. trzymacze lub podpory h., płaszcz, insygnia władzy świeckiej lub kościelnej, ordery (na wstęgach lub łańcuchach). Od XIV w. na zachodzie Europy a od XV w. w Polsce, ukazywano h-y jako element dekoracji oprawy i oznaczenia własności księgi. Począwszy od średniowiecza do czasów współczesnych przyjmowały rozmaitą formę, podlegającą z jednej strony przemianom w zdobnictwie introligatorskim (malowane, nacinane, ślepo wyciskane, złocone, haftowane itd.), a z drugiej przemianom konwencji przedstawieniowych w sztukach zdobniczych. Toteż w ciągu ok. siedmiuset lat stosowania tego motywu w introligatorstwie, wykształciły się rozmaite formy h-ów, począwszy od skrajnie zredukowanych wizerunków (same godło lub godło z koroną rangową), po skomplikowane kompozycje z wielopolowymi tarczami, kilkoma hełmami i klejnotami oraz zestawem orderów, wykonanych w technikach mieszanych (np. złocenia i malowania). Pod względem funkcjonalnym h-y na oprawach dzielą się zasadniczo na znaki własnościowe, w tym donacyjne i fundacyjne (superekslibris), znaki podległości introligatora władcy państwa lub władzom miasta (np. herb Królestwa Polskiego i miasta Krakowa, wyciskane z niewielkich tłoków, na późnogotyckich oprawach krakowskich; herby elektorskie na plakietach saskich opraw renesansowych, które nie należały do księgozbiorów elektorskich) oraz dekorację (zazwyczaj powiązaną z treścią oprawionej książki, np. herb Rzeczypospolitej na oprawach albumu Królowie polscy z warsztatu Adolfa Kantora). Wskutek przemian kulturowych w kręgu zachodnim, od ok. poł. XX w. motyw h. jest coraz rzadziej wykorzystywany w introligatorstwie (przeważnie na oprawach dokumentów, dyplomów i ksiąg okolicznościowych – zwłaszcza państwowych, miejskich i kościelnych, sporadycznie w superekslibrisach).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Emblemat
Gmerk
Hełm
Impresa
Insygnia świeckie
Insygnia kościelne
Klejnot
Korona rangowa
Labry
Płaszcz
Superekslibris
Tarcza herbowa
Trzymacz herbowy
Grafika
Wycisk tłoka z herbem Krakowa na oprawie Introligatora IC, Kraków, kon. XV w.
Oryginalne przedstawienie herbu Krakowa z wkomponowanymi w niego motywami herbu właściciela księgi, Walenty z Pilzna, Kraków, ok. 1480, BJ Kraków, fot. A. Wagner
Dekoracja radełkowa z m.in. herbem Śląska i Wrocławia, introligator wrocławski, ok. poł. XVI w.
Dekoracja radełkowa z m.in. motywami herbu Korony, Wlk. Księstwa Litewskiego oraz tzw. małego herbu Poznania, introligator poznański, ok. poł. XVI w.
Wycisk plakiety z herbem Księstwa Pomorskiego na oprawie z warsztatu prawdopodobnie szczecińskiego, lata 70. XVI w.
Przykład wyciskanego z tłoka i malowanego herbu szlacheckiego jako superekslibrisu, Niemcy, XVI w.
Herb króla Francji, Ludwika XV na oprawie Almanachu Królewskiego wydawanego przez Drukarnię Królewską w Paryżu, Paul Dubuisson, Paryż, poł. XVIII w.
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako dekoracja oprawy albumu pt. Królowie polscy A. Lessera i J. Bartoszewicza, Adolf Kantor, Warszawa 1860
Przypisy
- Olivier, Hermal 1924-1938 (t. 1-30);
- Bouland 1925;
- Husung 1944/49, s. 228-241;
- Krynicka 1967, tabl. I-VII;
- Lewicka-Kamińska 1980, s. 7, 10;
- Sipayłło 1988;
- Kozakiewicz 1996, s. 150-151;
- Cubrzyńska-Leonarczyk 2001;
- Adler 2010, il. 4/03, 5/49;
- Wagner 2016.
Autor: A.W.
