Herb: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 22:53, 2 cze 2021

Herb

(ang. coat of arms, arms; fr. armes, armoiries, blason)

Podlegająca określonym regułom oznaka osoby, rodziny, korporacji, miasta, prowincji lub państwa. Tzw. pełny herb składa się przeważnie z tarczy z godłem, hełmu, korony (rangowej), klejnotu, labrów. W rozbudowanych kompozycjach herbowych (zwłaszcza arystokratycznych) ukazywane są też tzw. trzymacze lub podpory h., płaszcz, insygnia władzy świeckiej lub kościelnej, ordery (na wstęgach lub łańcuchach). Od XIV w. na zachodzie Europy a od XV w. w Polsce, ukazywano h-y jako element dekoracji oprawy i oznaczenia własności księgi. Począwszy od średniowiecza do czasów współczesnych przyjmowały rozmaitą formę, podlegającą z jednej strony przemianom w zdobnictwie introligatorskim (malowane, nacinane, ślepo wyciskane, złocone, haftowane itd.), a z drugiej przemianom konwencji przedstawieniowych w sztukach zdobniczych. Toteż w ciągu ok. siedmiuset lat stosowania tego motywu w introligatorstwie, wykształciły się rozmaite formy h-ów, począwszy od skrajnie zredukowanych wizerunków (same godło lub godło z koroną rangową), po skomplikowane kompozycje z wielopolowymi tarczami, kilkoma hełmami i klejnotami oraz zestawem orderów, wykonanych w technikach mieszanych (np. złocenia i malowania). Pod względem funkcjonalnym h-y na oprawach dzielą się zasadniczo na znaki własnościowe, w tym donacyjne i fundacyjne (superekslibris), znaki podległości introligatora władcy państwa lub władzom miasta (np. herb Królestwa Polskiego i miasta Krakowa, wyciskane z niewielkich tłoków, na późnogotyckich oprawach krakowskich; herby elektorskie na plakietach saskich opraw renesansowych, które nie należały do księgozbiorów elektorskich) oraz dekorację (zazwyczaj powiązaną z treścią oprawionej książki, np. herb Rzeczypospolitej na oprawach albumu Królowie polscy z warsztatu Adolfa Kantora). Wskutek przemian kulturowych w kręgu zachodnim, od ok. poł. XX w. motyw h. jest coraz rzadziej wykorzystywany w introligatorstwie (przeważnie na oprawach dokumentów, dyplomów i ksiąg okolicznościowych – zwłaszcza państwowych, miejskich i kościelnych, sporadycznie w superekslibrisach).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Emblemat
Gmerk
Hełm
Impresa
Insygnia świeckie
Insygnia kościelne
Klejnot
Korona rangowa
Labry
Płaszcz
Superekslibris
Tarcza herbowa
Trzymacz herbowy

Grafika

• 

  Wycisk tłoka z herbem Krakowa na oprawie Introligatora IC, Kraków, kon. XV w.

• 

  Oryginalne przedstawienie herbu Krakowa z wkomponowanymi w niego motywami herbu właściciela księgi, Walenty z Pilzna, Kraków, ok. 1480, BJ Kraków, fot. A. Wagner

• 

  Dekoracja radełkowa z m.in. herbem Śląska i Wrocławia, introligator wrocławski, ok. poł. XVI w.

• 

  Dekoracja radełkowa z m.in. motywami herbu Korony, Wlk. Księstwa Litewskiego oraz tzw. małego herbu Poznania, introligator poznański, ok. poł. XVI w.

• 

  Wycisk plakiety z herbem Księstwa Pomorskiego na oprawie z warsztatu prawdopodobnie szczecińskiego, lata 70. XVI w.

• 

  Przykład wyciskanego z tłoka i malowanego herbu szlacheckiego jako superekslibrisu, Niemcy, XVI w.

• 

  Herb króla Francji, Ludwika XV na oprawie Almanachu Królewskiego wydawanego przez Drukarnię Królewską w Paryżu, Paul Dubuisson, Paryż, poł. XVIII w.

• 

  Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako dekoracja oprawy albumu pt. Królowie polscy A. Lessera i J. Bartoszewicza, Adolf Kantor, Warszawa 1860

Przypisy

1. Olivier, Hermal 1924-1938 (t. 1-30);
2. Bouland 1925;
3. Husung 1944/49, s. 228-241;
4. Krynicka 1967, tabl. I-VII;
5. Lewicka-Kamińska 1980, s. 7, 10;
6. Sipayłło 1988;
7. Kozakiewicz 1996, s. 150-151;
8. Cubrzyńska-Leonarczyk 2001;
9. Adler 2010, il. 4/03, 5/49;
10. Wagner 2016.

Autor: A.W.