Tytuł książki
Spis treści
Tytuł książki
(ang. title; niem. Titel; fr. titre de livre)
Nazwa dzieła piśmienniczego stworzona przez autora lub edytora, stanowiąca podstawowy środek identyfikacji książki umieszczany m.in. na okładce.
W starożytności zwoje rękopiśmienne były zaopatrzone w skrawek papirusu lub pergaminu, zwany po grecku sillybos, po łac. titulus, czyli index, na którym wypisywano tytuł utworu. W średniowiecznych kodeksach skrótowe informacje o ich zawartości treściowej lub/i autorze umieszczano na przedniej okładce (jako odręczny napis bezpośrednio na skórze, na nalepce papierowej bądź pergaminowej, niekiedy w specjalnym okienku z metalową ramką – tzw. tabliczce tytułowej). Równocześnie praktykowano zapisywanie takich informacji na dłuższej lub którejś z krótszych krawędzi, co wiązało się z formułą przechowywania woluminów na leżąco – obcięciem na zewnątrz. Pod koniec XV w., w niektórych, wiodących oficynach zachodnioeuropejskich zaczęto stosować gotyckie napisy minuskułowe z napisami identyfikacyjnymi (tytuł, nazwisko autora), wyciskane z pojedynczych tłoków literniczych lub z klocków drzeworytniczych zawierających kompletne napisy. Taka koncepcja t. k. szybko przeniknęła na oprawy z niezliczonych warsztatów (np. krakowskich), w których stopniowo pismo gotyckie zastępowano antykwą majuskułową.
W XVI w., wraz z upowszechnianiem się zwyczaju przechowywania książek w pozycji stojącej – dłuższym obcięciem krawędzi na zewnątrz, podtrzymywano tradycję umieszczania na nim nazwiska autora i tytułu dzieła. Jednakże w tym samym stuleciu obserwuje się coraz częstsze zapisywanie tych informacji na grzbiecie (zazwyczaj w jednym z górnych kompartymentów), czemu w przypadku opraw w wittenberskim stylu sprzyjała jasna barwa skóry. W 2 poł. XVI w. coraz częściej pojawiały się u góry grzbietu t. k. wyciśnięte z miniaturowych tłoków (bezpośrednio na skórze obleczenia). Przez cały XVI w. i pocz. XVII w. powszechne było wyciskanie t. k., nazwiska autora, a nawet nr tomu dzieła na przedniej okładce. Na radełkowych oprawach wykorzystywano do tego poziome, puste listwy, na oprawach z inną formułą dekoracji t. k. wkomponowywano zazwyczaj w górną połowę kompozycji. Na barokowych oprawach z XVII-XVIII w. upowszechniła się koncepcja bogato zdobionego grzbietu z jednym, dwoma lub nawet trzema szyldzikami, o tej samej lub różnej barwie, na których wyciskano nazwisko autora, tytuł dzieła oraz numer tomu. Obok wycisków z pojedynczych tłoków (czcionek introligatorskich), coraz częściej posługiwano się wierszownikami z uszeregowanymi w nich czcionkami. Tradycyjną techniką wycisków z tłoków literniczych (nierzadko silnie rozproszonych) posługiwano się w ciągu XVI-XVII w. na przednich okładkach opraw pergaminowych. Na grzbietach takich dzieł zapisywano tytuły odręcznie bądź naklejano na nich szyldziki. Od ery baroku na tytuł przeznaczano najczęściej drugi kompartyment od góry; inne umieszczenie pola tytułowego wskazuje na oprawę autorską, artystyczną. Przeniesienie pola tytułowego na sam szczyt grzbietu obserwujemy w niektórych oprawach romantycznych. Zabieg ten chętnie stosowano także w dwudziestoleciu międzywojennym, choć wówczas pole tytułowe sytuowano na różnych wysokościach grzbietu.
W XIX wieku tytuł chętnie umieszczano wzdłuż grzbietu, co było skutkiem produkcji coraz cieńszych książek, na których nie mieścił się poziomy napis. Na oprawach nakładowych z XIX-pocz. XX w. t. k. przyjmował nierzadko efektowną formę i zajmował znaczną część grzbietu oraz przedniej okładki, co wiązało się z używaniem klisz (matryc) introligatorskich. W tradycji europejskiej, w tym polskiej, tytuł biegł z dołu do góry, w angielskiej i amerykańskiej odwrotnie – z góry do dołu. Współcześnie styl anglo-amerykański dominuje w praktyce wydawniczej. Sporadycznie spotyka się tytuł wytłoczony ukośnie jako celowy zabieg estetyczny, lub rozwiązanie praktyczne, gdy tytuł nie mieści się na szerokości grzbietu.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Listwa
Tabliczki tytułowe
Szyldzik
Kompartymenty
Grafika
Tytuł wpisany ręcznie na krawędziach inkunabułu.
Zbyt długi tytuł nie mieszczący się na grzbiecie, wytłoczony ukosem
Przypisy
- Kuglin J., Poligrafia książki, Wrocław 1964, s. 111-117.
- Rzewuski K., Księgoznawstwo, Warszawa 1987, s. 40-41, 76, 85-86, 214-215.
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 2393-2395.
Autor: E.P., M.P.B., A.W.
