Pieczęć
Spis treści
Pieczęć
(ang. seal)
1)
Znak własnościowy lub motyw zdobniczy na oprawie w formie pieczęci. Wyciśnięcia takiego motywu w skórze dokonywano za pomocą oryginalnego stempla pieczętnego (udostępnionego introligatorowi przez jego właściciela bądź będącego na wyposażeniu introligatorni) lub tłoka introligatorskiego o wzorze naśladującym pieczęć. Przypuszczalnie najstarszy przykład wyciśnięcia p. na oprawie wiąże się z Jeanem de Percy (Francja, poł. XIII w.). Praktyka oznaczania opraw p. z herbem i dookolną inskrypcją lub miniaturową p. sygnetową nasiliła się w Europie łacińskiej w XV w. (pierwsze przypadki w Polsce pochodzą z 2 poł. XV w.). W XVI w. używano wciąż p. sygnetowe jako →superekslibrisy (np. jeden z superekslibrisów Piotra Wedelicjusza z Obornik). W tym samym stuleciu, wśród polskich bibliofilów kręgu dygnitarskiego popularność zyskały – w stopniu niespotykanym w innych krajach – okazałe superekslibrisy w formie okrągłej p. z herbem i inskrypcją. Do tej grupy zalicza się też częśc superekslibrisów króla Zygmunta Augusta. Z XVI-XVII w. znane są też przypadki użycia p. miejskiej na oprawach ksiąg urzędowych. W XVII-XVIII w. podobne praktyki uległy znacznemu ograniczeniu (np. jeden z superekslibrisów Jana Fryderyka Sapiehy, przed 1751). Jednocześnie w całej Europie popularność zyskiwał zwyczaj oznaczania strony tytułowej, wyklejki lub okładziny pieczątką lakową. W kategorii p. rozpatrywane są też niektóre ekslibrisy (np. abpa Stanisława Karnkowskiego, lata 80. XVI w.).
2)
Znak osoby lub instytucji wyciskany za pomocą stempla w wosku lub laku (ang. wax seal), umieszczony w specjalnej puszce i połączony z oprawą za pomocą sznura, zwykle przeciągniętego przez jedna lub obie okładziny . Typowy dla opraw dyplomów uniwersyteckich oraz różnorakich, uroczystych aktów prawnych (np. zbiór barokowych opraw z p. należących do absolwentów włoskich uczelni w zbiorach BJ Kraków).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ekslibris
Herb
Superekslibris
Grafika
Przykłady pieczęci wyciśniętych na oprawach gotyckich, wg: Schwenke, Schunke 1979
Wyciski pieczęci na oprawie z 1 poł. XV w., BUMK, Toruń, fot. A. Wagner
Wycisk pieczęci w narożu oprawy gotyckiej, 2 poł. XV w., BUWr, fot. A. Wagner
Superekslibris w formie pieczęci, XVI w.
Przypisy
- Jarosławiecka 1929, s. 111-119;
- Lewicka-Kamińska 1977, s. 38;
- Różycki 1978, s. 427-428;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 311-314/il. 67-72;
- Krynicka 1980, il. 10a-c;
- Schmidt-Künsemüller 1985, s. 227;
- Sipayłło 1988, tabl. 11, 91, 93 i in.;
- Ogonowska 1993, il. 76;
- Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 36;
- Czyżak 2016, s. 199, 201;
- Wagner 2016, s. 120-126, 234-242, 414-418 i in.;
- Wagner 2017 II, s. 5-22;
- Franczak 2018, s. 167-180.
Autor: A.W.
