Passe-partout
Spis treści
Passe-partout
(ang. mount, mat, matte; fr. passe-partout; niem. Passepartout)
Nazwa pochodzenia francuskiego, oznaczająca sposób oprawy luźnych grafik, rysunków, malarstwa na papierze i fotografii polegający na nadaniu im kartonowej lub tekturowej ramki i podkładki.
Całość oprawy składa się z dwóch elementów, z których spodni stanowi tzw. "plecy" i na nim zamontowany jest oprawiany obiekt, zaś wierzchni ma wycięte okienko, w którego świetle jest on widoczny. Zazwyczaj okienko jest nieco mniejsze niż ów obiekt i przykrywa brzegi papieru, choć czasem, w celu wyeksponowania krawędzi, prezentuje się go w całości, w okienku większym niż sam obiekt. Okienko ma zwykle kształt prostokątny, choć wykonywano także formy zwieńczone łukiem, owalne lub fantazyjne.
Passe-partout służy do przechowywania i/lub eksponowania artystycznych obiektów wykonanych na papierze. Passe-partout ma funkcję ochronną, zabezpieczając obiekt przez podarciem, zagięciem, a także starciem powierzchni. Dla dodatkowego zabezpieczenia czasem obiekt przykrywa się klapką, która pozostała po wycięciu okienka. Czasami passe-partout dodatkowo dekorowano. W celach ekspozycyjnych passe-partout wraz z obrazkiem jest umieszczone w oszklonej ramie.
Passe-partout wyparło stosowane wcześniej, naklejanie obiektów na grubsze papiery, kartony i tektury, →montaż na podkładkach. Źródłem pomysłu były głębokie, drewniane ramy do ekspozycji akwareli. Początki passe-partout miały miejsce w Anglii. W 1825 roku w Anglii Wiliam Cole zaczął sprzedaż litografowanych kart, początkowo miały one zaznaczony kształt do samodzielnego wycinania, później sprzedawano je z wyciętymi okienkami. Sposób montowania grafik w passe-partout do przechowywania po raz pierwszy został zastosowany przez Williama May Scotta w British Museum około połowy XIX wieku. Jego oprawy składały się z dwóch części – podkładki i sklejonej z nią całą powierzchnią nakładki z wyciętym okienkiem.
Z czasem obie części passe-partout zaczęto łączyć zawiasem (falcem), co pozwala na otwieranie. Różne są sposoby zamontowania obiektu na podkładzie, początkowo naklejano go całą powierzchnią lub punktowo – zazwyczaj w narożnikach - bezpośrednio do podkładu, współcześnie zazwyczaj jest przyklejany za pomocą papierowych zawiasków, w przypadku cennych obiektów stosuje się tzw. suchy montaż, czyli umieszczenie w narożnikach albo koszulce z papieru lub folii.
Rodzaje passe-partout
- Passe-partout, które stanowi arkusz papieru, kartonu, tektury często barwnych lub z dekoracyjną fakturą, w których wycięto okienko.
- Passe-partout głębokie z ukośną fazą zwane passe-partout angielskim. Wykonywano je z dość grubej tektury o zazwyczaj białym przekroju.
- Passe-partout z oklejoną fazą zwane passe-partout wiedeńskim. Często było znacznie głębsze, wykonane z kilku warstw sklejonej tektury. Ukośna faza powstawała z odpowiednio wyprofilowanego papieru, którym oklejono wycięcie.
- Francuska odmiana passe-partout charakteryzuje się bogatą dekoracją, z charakterystycznymi naklejonymi złotymi listwami.
Dekoracja passe-partout
Najbardziej typowym rodzajem dekoracji jest liniowa złota ramka obwodząca okienko, malowana lub wytłaczana. Czasem na passe-partout wykonywano tłoczenia, złocenia, nadruki. Subtelnym sposobem dekoracji było złocenie fazy (techniką pozłotniczą, złotem w płatkach) lub wysunięcie wąskiej, złoconej lub barwnej listewki. W passe-partout typu francuskiego liczba elementów dekoracyjnych była znaczna, na kompozycję składały się złocone lub malowane obwódki, naklejane złocone papierowe listewki, często o wytłaczanej wzorzyście fakturze, paski barwnego papieru. Passe partout mogły być zbudowane z kilku okienek wykonanych z kartonów w różnych kolorach, bywały też pokrywane barwnymi a nawet wzorzystymi tkaninami.
Album fotograficzny z passe-partout
Najwcześniejsze albumy przeznaczone na fotografie, tzw. klasyczne, wytwarzane od ok. 1860 roku były zbudowane z kart z passe-partout.
Karty były wykonane z grubej tektury, wycięto w niej okienka o wielkości dopasowanej do rozmiarów fotografii formatowych i naklejono papier wierzchni z okienkami przykrywający brzegi tekturek zdjęć. Okienka czasem miały zaokrąglone narożniki lub kształty odmienne od prostokątnych, bywały przyozdabiane tłoczeniem lub złoceniem. Posiadały szczeliny pozwalające na wsunięcie fotografii.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Nóż do passe-partout
Galanteria introligatorska
Grafik oprawa
Albumów oprawy
Bordiura
Montaż na podkładkach
Grafika
Budowa passe-partout.
Przypisy
- Kosek J., Konserwatorskie oprawianie grafiki w Muzeum Brytyjskim w Londynie, w: Zbiory biblioteczne, muzealne i archiwalne – badania i konserwacja, Toruń 2008, s. 140-142
- Garczewska-Semka K., Problem montażu kolekcjonerskiego rysunków na przykładzie kolekcji rodziny Potockich z Wilanowa - aspekty technologiczne i konserwatorskie. Praca doktorska, Warszawa 2018, s. 130.
- Loh E.M., Die Entwicklung der Montagen und Passepartouts an der Albertina in Wien von 1805 bis 2018, praca dyplomowa, Wien 2019.
- Zając I., Historia zabytkowych albumów do przechowywania fotografii, Warszawa 2017, s. 75, 80, 120-121, 266-267.
Autor: E.P.
