Papirus
Spis treści
Papirus
(ang. papyrus, fr. papyrus, niem. Papyrus)
Materiał pisarski wyrabiany z białego rdzenia (miękiszu) łodygi rośliny papirus (łac. Cyperus papyrus)
Historia
Wyrób papirusu jest związany z tradycją cywilizacji europejskiej, wywodzącej się ze starożytnego Egiptu. W Egipcie używano papirusu od ok. 3000 p.n.e. Głównym ośrodkiem produkcji była Aleksandria. W starożytnym Egipcie papirus stanowił liczący się materiał eksportowy, był tam najistotniejszym nośnikiem pisarskim, eksportowano go też do innych krajów. Do Grecji dotarł ok. VII w.p.n.e. Po skolonizowaniu Egiptu przez Rzymian (30 r.p.n.e.) wytwórnie papirusu powstały także w okolicach Rzymu, przy czym bazowano na surowcu egipskim. Ptolemeusz w II w. p.n.e. nałożył na wywóz papirusu cło, co przyczyniło się w Pergamonie do wytwarzania na szeroką skalę nowego materiału pisarskiego - pergaminu. Arabowie, po zdobyciu Egiptu w 634 r. prowadzili tam nadal produkcje papirusu, aż do X w.
Technologia
Do wyrobu papirusu przydatna jest jedynie dolna (do 60 cm) część łodyg (il. 1). Mechanicznie usuwany jest naskórek rośliny, a następnie rdzeń o przekroju zbliżonym do trójkąta tnie się wzdłuż na paski o grubości ok. 3mm (il. 2). Paski te umieszcza się na płaskiej płycie i ubija drewnianą pałką, zwilżając je wodą. Następnie zanurza się w wodzie w celu nasiąknięcia wodą i ponownie ubija, aż do uzyskania znacznego spęcznienia, które ujawnia się w postaci przeświecalności, plastyczności, a także opadaniu na dno naczynia. Napęczniałe paski układa się na płaskiej płycie równolegle do siebie, nieznacznie nakładając jeden na drugi. Po ułożeniu jednej warstwy nakłada się drugą w kierunku prostopadłym do poprzedniej (il. 3). Końcowym etapem jest prasowanie, przy czym wydzielający się śluz skleja paski w jednolity materiał. Po wygładzeniu kością słoniową, muszlą lub fiszbinem suszy się karty na słońcu.
Właściwości
Papirus jest materiałem pisarskim dwustronnym, przy czym jeśli był w postaci zwoju, to prawą jego stronę (pisarską) stanowiła ta strona, w której paski były ułożone równolegle do długości wstęgi. Przy czym do tworzenia zwojów był bardzo dobrym materiałem, a do kodeksów ze względu na kruchość materiału nadawał się mniej. W średniowieczu najdłużej używany był papirus w kancelariach królewskich (do IX w.), a w papieskiej do poł. XI w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Papier
Pergamin
Tapa
Grafika
il. 1. Przekroje poprzeczne łodygi papirusu na różnych wysokościach, ukazujące różnice w powierzchni przekroju oraz w gęstości ułożenia wiązek naczyniowo-włóknistych osadzonych w masie komórek miękiszowych, wg H. Ragaba (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 14)
il. 2. Sposób cięcia łodygi papirusu na paski grubości ok. 3 mm, wg H. Ragaba (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 14)
il. 3. Struktura papirusu, dwuwarstwowa na niewielką zakładkę, wg H. Ragaba (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 15)
Przypisy
- Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 11-16.
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 1808-1810.
Autor: M.P.B.
