Oprawoznawstwo
Spis treści
Oprawoznawstwo
tegumentologia (łac. tegumentum - oprawa)
Subdyscyplina nauki, która bada rozwój oprawy książek od strony technicznej i artystycznej. Celem o. jest wypracowanie obrazu ewolucji oprawy książkowej na przestrzeni dziejów na określonym obszarze. O. powiązane jest z historią książki, historią rzemiosła introligatorskiego, historią sztuki, kultury, kodykologią. Analiza o. umożliwia często ustalenie warsztatu introligatorskiego, w którym książkę wykonano, identyfikację pierwszych i kolejnych właścicieli proweniencję książki.
Historia
Początki o. sięgają l. 70. XIX w., co należy wiązać z ożywionym ruchem bibliofilskim w Europie Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych. Badania o. początkowo ukierunkowane głównie na zagadnienia estetyczne, zaczęły także obejmować technikę wykonania opraw. Na pocz. XX w. warsztat badań tegumentologicznych został rozszerzony o konieczność wykonywania przerysów ołówkowych, zarówno całych powierzchni okładek, jak i pojedynczych tłoków. Studia porównawcze tłoków miały służyć realizacji podstawowego celu o., tj. ustalenia miejsca, czasu, warsztatu, gdzie wykonano oprawę. W 1913 r. została opublikowana metodyka (Paul Schwenke, Methodische Erforschung des Bucheinbandes) badania opraw, gdzie ważnym elementem był opis szczegółów technicznych, a także zwrócono uwagę na elementy wtórnie zamontowane w oprawach. Istotna dla rozwoju o. była idea katalogowania opraw rozpoczęta w l. 20. XX w. przez badaczy niemieckich. Po II wojnie światowej wprowadzono drobne zmiany do zasad katalogowania. W 1984 r.założono Belgijsko-Holenderskie Towarzystwo do Badań nad Oprawą, koordynujące m.in. prace nad centralnym rejestrem przerysów, opracowaniem modelu opisu oprawy, wypracowaniem uniwersalnej terminologii. W 1996 r. w Lipsku powołano zespół badawczy, który stworzył swoistą międzynarodową platformę wymiany doświadczeń i informacji. W ostatnich latach najbardziej istotne jest tworzenie elektronicznych baz opraw obejmujących wiele najznamienitszych bibliotek światowych. Coraz większym zainteresowaniem cieszą się okładki wydawnicze badane z perspektywy projektowania graficznego; ten obszar badawczy zyskał miano okładkoznawstwa.
Słynni tegumentolodzy europejscy
Henri Bouchot, William Younger Fletcher, William Henry James Weale (1832-1917, Paul Adam (1849-1931), Paul Schwenke (1853-1921), Konrad Haebler (1857-1946), Hans Laubier (1863-1931), Tammaro de Marinis (1878-1969), Ernst Kyriss (1881-1974), max J. Husung (1882-1944), Dudley Hobson (1882-1949), Johaness Hofmann (1884-1954), Ernst P. Goldschmidt (1887-1954), Ilse Schunke (1892-1972), Paulina Hamanova (1894-1978), Louis Maria Michon (1900-1958), Ferdinand Geldner (1902-1989), Adolf Schmidt-Künsemüller ( 1910-1993), Roger Devauchelle (1900-1993), Sten G.Lindberg (1904-2007), Konrad von Ranenau (1924-2016), Otto Mazal (1932-2008), Jan Storm van Leeuven (ur. 1943), a także Staffan Fogelmark, Emilio Brugal, Jan Storm van Leeuwen, Ernst Kyriss,Geifrey D. Hobson, Anthony Hobson, Howard M. Nixon, Giulio Bologna, Livio i Federico Macchi, Petr Voit i in.
Słynni tegumentolodzy polscy
Samuel Jerzy Bandtkie (1768-1835), Karol Estreicher (1827-1908), Władysław Wysocki (1841-1900), Aleksander Brükner (1856-1939), Leonard Lepszy (1856-1937), Adam Chmiel (1865-1934), Karol Homolacs (1874-1965), Przecław Smolik (1877-1947), Leon Formanowicz (1878-1942), Aleksander Birkenmajer (1890-1967), Edmund Majkowski (1892-1951), Kazimierz Piekarski (1893-1944), Mieczysław Gębarowicz (1893-1984)Zygmunt Mocarski (1894-1941), Anna Jędrzejowska (1896-1986), Maria Jarosławiecka-Gąsiorowska (1897-1971), Maria Wojciechowska (1902-1990), Alodia Kawecka-Gryczowa (1903-1990), Maria Krynicka (1920-2006), a także Anna Lewicka-Kamińska, Anna Żbikowska-Migoń, Janusz Tondel, Elżbieta Pokorzyńska, Arkadiusz Wagner, Agnieszka Biały, Ewa Chlebus, Marianna Czapnik, Katarzyna Płaszczyńska, Zbigniew Nowak, Ewa Ogonowska, Jacek Tomaszewski, Marta Czyżak.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Bazy opraw
Przypisy
- Encyklopedia książki, red. Żbikowska-Migoń A., Skalska-Zlat M., Wrocław 2017, s. 324-326.
- Tondel J., Tegumentologia polska dzisiaj, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. Wagner A., Toruń 2015, s. 25-46.
- Andrzejewski J., Oprawoznawstwo dyscyplina szczegółowa nauki o książce, Łódź 2008.
- Łubocki J. M., Okładkoznawstwo — stare zagadnienie, nowa koncepcja badawcza, Zagadnienia Rodzajów Literackich, LXIII, 2020, z. 3, s. 63-78
Autor: M.P.B.
