Okucia narożnikowe
Spis treści
Okucia narożnikowe
(okucia narożne) (ang. cornerpieces/corner pieces, fr. coin, cornière; niem. Eckbeschlag, Eckplatte, Eckstück, wł. angolari)
Okucia narożnikowe chronią narożniki oprawy i okładzinę przed uszkodzeniami mechanicznymi. Tworzą przestrzeń pomiędzy oprawą kodeksu a powierzchnią blatu. Odległość ta może odpowiadać grubości samego okucia (gdy nie ma guza), może być również zwiększona przez dołączenie do okucia guza. Okucia narożne występują na wszystkich narożnikach kodeksu, zarówno na okładzinie przedniej jak i tylnej. Krawędź okucia narożnikowego może przybierać kilka form:
- krawędź okucia zakończona równo z zewnętrzną krawędzią okładziny (il. 1a)
- okucie zachodzące na kant okładziny (il. 1b)
- okucie zachodzące na kant okładziny i częściowo na wewnętrzną powierzchnię okładziny (il. 1c)
Rodzaje okuć narożnikowych
Okucia narożnikowe bezguzowe
- płaskie - forma całkowicie płaska. Kształt trójkąta, kwadratu, rombu. Powierzchnia zazwyczaj niedekorowana, ale także grawerowane. Ornament zwykle odpowiada okuciu centralnemu. Wykonywano je zwykle z mosiądzu, żelaza i srebra. Spotykane na kodeksach z XV-XIX wieku. (il. 2)
- reliefowe - forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Okucia tego typu przyjmują kształt trójkąta, kwadratu, rombu. Wykonywane zwykle z mosiądzu i srebra, spotykane na kodeksach z XIII-XVI wieku. (il. 3)
Okucia narożnikowe guzowe
- jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, przy czym mogły być w środku puste, wypełniano je wówczas np. cyną lub drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 4). Przybierały kształt trójkąta, kwadratu, ćwiartki kwiatu, koła, stylizowanych zwierząt. Zazwyczaj ozdabiane motywami kwiatowymi. Spotykane na kodeksach z XV-XVI w. Okucia narożne z odlanym w masie guzem (il. 5) wykonywane były głównie z brązu i mosiądzu. Sam guz przyjmuje często formę 6-kąta. Przybierały podobne kształty i zdobienia. Znane z kodeksów z XIII-XV wieku.
- dwuelementowe - okucia z dołączonym guzem. Na płycie podstawy w kształcie kwadratu, rombu lub kwadratu przybijano guz z mosiądzu. Najczęstszą formą guza był kapelusz kardynalski. Takie okucia narożnikowe znane są z kodeksów z XIII-XVI wieku oraz drugiej połowy XIX wieku. (il. 6)
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Guzy
Okucia
Grafika
il. 1. Formy okuć narożnikowych. (Adler G., 2010, s. 43)
il. 2. Okucie narożnikowe bezguzowe płaskie. Adler G., 2010, s. 43)
il. 3. Okucie narożnikowe bezguzowe reliefowe. (Adler G., 2010, s. 43)
il. 4. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 44)
il. 5. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 44)
il. 6. Okucie narożnikowe guzowe dwuelementowe. (Adler G., 2010, s. 44)
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 42-44 .
- Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 31-35.
- Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis, s. 24-25.
- Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
- Macchi F.i L., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002, s. 13-14.
- Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999, s. 263-267.
Autor: M.P.B.
