Obszycie kapitałki

Obszycie kapitałki

(dekoracyjne szycie kapitałki) (ang. secondary sewing, secondary embroidery, niem. die Flechtung)

Szycie pełniące głównie funkcję ozdobną, wykonywane na rdzeniu, rdzeniach lub bez nich, na szyciu podstawowym lub bezpośrednio na rdzeniu (rdzeniach) lub też rdzeniu owiniętym podkładką lub po zasłonięciu go obleczeniem.

Wyróżnia się następujące sposoby prowadzenia nici w danej kapitałce lub jej części: Przeplatanie/szycie we wzór zygzaka ang. chevron (zygzak), twining (przeplatanie)- „szycie” składające się z rzędów jodełek tworzących razem wzór zygzaka. Składa się z osnowy z nici szycia podstawowego (nici pionowe) i wątku z nici obszycia zewnętrznego (nici poziome). Może być wykonane z dodatkowymi rdzeniami lub bez nich. Nici obszycia są krzyżowane ze sobą oraz z nićmi szycia podstawowego, w wyniku czego uzyskiwany jest wzór zygzaka.

Rodzaje przeplatania

• Przeplatanie całkowicie obejmujące (ang. full wrapped twining) ‒ wykonywane z dodatkowym rdzeniem lub rdzeniami. Rdzenie umieszczane są przed szyciem podstawowym i całkowicie zasłonięte nićmi obszycia. W jednej kapitałce może być wykorzystane przeplatanie całkowicie obejmujące (il. 1) i proste lub częściowo obejmujące.

• Przeplatanie częściowo obejmujące (ang. partial wrapped twining) ‒ jedna z nici obszycia zewnętrznego jest prowadzona przed lub za szyciem podstawowym i współtworzy wzór kapitałki. W jednej kapitałce może być wykorzystane przeplatanie częściowo obejmujące (il. 2) i całkowicie obejmujące.

• Przeplatanie proste (ang. plain twining) ‒ wszystkie nici obszycia (na rysunku biegnące w poziomie) są przeplatane ze sobą oraz z nićmi szycia podstawowego (na rysunku biegnące w pionie). W jednej kapitałce może być wykorzystane przeplatanie proste (il. 3, 3a) i całkowicie obejmujące.

• Szycie proste (ang. straight, vertically striped sewing)– szycie będące rezultatem prowadzenia nici pionowo, czyli prostopadle do rdzenia. Może być pojedyncze (ang. single), tj. jeden oplot na składkę (il. 4) lub zwarte (ang. packed), tj. więcej niż jeden oplot na składkę (il. 4a). Zwykle wykonywano je prowadząc nić na okrętkę lub w ósemkę.

• Ścieg dziergany (ang. blanket stitch/buttonhole stitch) - ścieg wykonywany podobnie jak szycie na okrętkę, ale z zazębianiem nici o każdy poprzedni oplot (il. 5). Ścieg ten wykorzystywany jest zwykle jako łączenie krawędzi ucha z obleczeniem w kapitałkach z uchem.

• Ścieg krzyżowy (ang. cross-stitch, niem. der Kreuzstich) ‒ szycie tworzące wzór podobny do wzoru jodełki, ale powstałe w wyniku nakładania się nici prowadzonych na krzyż wzdłuż zwykle pojedynczego rdzenia (il. 6).

• Ścieg łańcuszkowy (ang. link/chain stitch, niem. Kettenstichheftung, fr. point de chaînette)‒ nieoparte na rdzeniu szycie jedną nicią składające się zazębiających ogniw, stosowane np. w kapitałkach koptyjskich i niektórych karolińskich (il. 7)

• Ścieg renesansowy (ang. renaissance embroidery, fr. tranchefile a chapiteau, hol. renaissance-kapitaal) ‒ szycie z nicią prowadzoną prostopadle do rdzenia z wykonaniem stopki, często uzupełnione także o dodatkowe, cieńsze rdzenie (il. 8). Określenie „renesansowy” stosowane jest także w odniesieniu do kapitałek wykonanych w okresach innych niż renesans.

• Ścieg w jodełkę (ang. chevron/herringbone sewing, fr. brodée á chevron) ‒ szycie tworzące wzór liter V wchodzących jedna w drugą, wykonywane na dwóch rdzeniach (il. 9).

• Tkanie [ang. weaving, warp (osnowa), weft (wątek)] – „szycie” składające się z osnowy z nici szycia podstawowego i wątku z nici obszycia zewnętrznego, najczęściej kolorowego. Nici wątku nie krzyżują się ze sobą i prowadzone są pomiędzy nićmi osnowy pod kątem prostym (il. 10).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Kapitałka

Grafika

• 

  il. 1. Przeplatanie całkowicie obejmujące (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 2. Przeplatanie częściowo obejmujące (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 3. Przeplatanie proste - schemat wykonania (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 3a. Przeplatanie proste - efekt końcowy (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 4. Szycie proste pojedyncze (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 4a. Szycie proste zwarte (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 5. Ścieg dziergany (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 6. Ścieg krzyżowy (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 7. Ścieg łańcuszkowy (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 8. Ścieg renesansowy (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 9. Ścieg w jodełkę (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 10. Tkanie dekoracyjne kapitałki (rys. M. Dorębska)

Przypisy

1. Greenfield J., Hille J., Headbands: How to Work Them, New Castle 1991, s. 70-77, 83-85.
2. Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMK, Toruń 2018, s. 83-88.
3. Jäckel K., Alte Techniken des Buchbinderhandwerks in der modernen chriftgutrestaurierung, 2: Das Kapital, „Bibliotheksforum Bayern“, 1975, t. 3, s. 207-219.
4. Les tranchefiles brodees. Etude historique et technique, Bibliothéque nationale de France 1989,s. 12, 34-37, 40-50, 63-67.
5. Petersen Heinz, Bucheinbände, 2 wyd., 1991, s. 134-147, 156-161, 167.
6. Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 57-58, 78=80, 121-126, 159-161, 203-215.
7. Language of Bindings. Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/2952 [dostęp: 30 maja 2017].
8. https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/30100 [dostęp: 15 marca 2018].

---

Autor: M.P.B.