Jednorożec
Spis treści
Jednorożec
(ang. unicorn; fr. licorne; niem. Einhorn)
Stworzenie obecne w starożytnych mitach i legendach, zaadoptowane w kulturze chrześcijańskiej. Wedle średniowiecznego wyobrażenia j. przeważnie miał głowę i tułów konia oraz długi, prosty i spiralnie skręcony róg wyrastający z czoła. Jako symbol chrystologiczny zdobył wielką popularność w gotyckiej plastyce i rzemiośle artystycznym – w tym na oprawach gotyckich. Kunsztowne przedstawienia j. widnieją na niemieckich oprawach nacinanych z XV w. Najczęściej widnieje na tłokach o romboidalnym, rzadziej kwadratowym i okrągłym, kształcie; prezentowany wedle dwóch zasadniczych schematów ikonograficznych: 1. podlegający konwencji heraldycznej, j. wspięty na tylnych nogach, z uniesionymi przednimi nogami, pędzlowo zakończonym ogonem i wydatnym rogiem na głowie; w takiej wersji często spotykany na oprawach kobergerowskich z 4 ćw. XV – pocz. XVI w.; 2. zazwyczaj stoi na trzech nogach (czwarta jest podkurczona) i głowę ma skierowaną do tyłu (róg bywa zakrzywiony). W dekoracji opraw nowożytnych motyw ten ograniczał się głównie do wizerunków herbów (godła i trzymacze).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Fantastyczne motywy
Kobergerowskie oprawy
Grafika
Jednorożec jak element kompozycji zwierciadła oprawy nacinanej (ledersznytowej), Niemcy, XV w., repr. wg: Schmidt-Künsemüller 1985
Przykłady tłoków z motywem jednorożca na oprawach gotyckich, XV w., repr. wg: Schwenke, Schunke 1979, tabl. 91
Jednorożec na tłoku gotyckim, XV w.
Jednorożec w dekoracji radełka gotyckiego z ornamentem arbor vitae, Polska, ok. 1500
Motyw jednorożca w dekoracji malarskiej na oprawie francuskiej z 1569 r., repr. wg: Marks 2011
Przypisy
- Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 8/il. 5,9, 16/il. 11;
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XLVI, LII, CIX/il. 233;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 90-92;
- Fernández 1994, nr kat./il. 4;
- Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 10;
- Marks 2011, s. 46-47
Autor: A.W.
