Inkunabułów oprawy
(właściwie: ery inkunabułów oprawy)
Umowne określenie opraw z 2 poł. XV w., chroniących inkunabuły, o strukturze i dekoracji odzwierciedlającej przemiany w produkcji książki. Dynamicznie wzrastająca liczba książek w tym okresie wiązała się z koniecznością obniżenia kosztów i przyspieszenia produkcji opraw a jednocześnie zapewnienia efektownej dekoracji i ergonomiczności użytkowania takich wyrobów. W sferze materiałowej doprowadziło to do zmniejszenia grubości (a tym samym ciężaru) desek okładzin, na co pozwalała mniejsza niż w kodeksach pergaminowych tendencja do paczenia się papierowych kart bloku. Optyczne wrażenie grubości desek dodatkowo zmniejszano fazowaniem ich zewnętrznych krawędzi. Jednakże ze względu na delikatność papieru, upowszechniło się wysuwanie okładzin poza blok, co dodatkowo chroniło krawędzie bloku przed mechanicznymi uszkodzeniami. W kręgu środkowoeuropejskim dominującą przez całe średniowiecze dębinę coraz częściej wypierała tańsza buczyna. Z kolei w Italii spopularyzowanie na przełomie XV-XVI w. druków małoformatowych prowadziło do zastępowania desek miękką i lekką tekturą. Stopniowo odchodzono od – przeważnie odlewanych z brązu – zapięć bolcowych, mocowanych na długich paskach i zaciąganych na ok. połowę szerokości górnej okładziny. Ich miejsce zajmowały zapięcia seryjnie produkowane z mosiężnej blachy o sztancowanej dekoracji i montowane na zewnętrznych krawędziach okładzin, co przyspieszało zamykanie i otwieranie woluminów. Skóra zwierząt leśnych coraz częściej zastępowana była skórą zwierząt hodowlanych: głównie wołową (cielęcą) i świńską. W sferze dekoracji chętnie wzbogacano formę zdobień poprzez zwiększenie liczby motywów i ornamentów na okładzinach. Wobec faktu, że ich tłoczenie z osobnych narzędzi zdobniczych wymagało sporego nakładu pracy, od przełomu lat 60-70 XV w. zaczęto stosować radełko, które radykalnie przyspieszało pokrycie okładzin ornamentami. Podobne efekty dawało stosowanie plakiet metalowych (zob. plakietowe oprawy) i drewnianych klocków (zob. kobergerowskie oprawy), którymi szybko zapełniano zwierciadła kompozycji. Procesy te następowały w warsztatach introligatorskich, działających już niemal wyłącznie w miejskich strukturach cechowych. Ogniskowały się tym przemiany ekonomiczno-gospodarcze zachodnioeuropejskiej „jesieni średniowiecza” (na płn. od Alp) oraz rozkwitającego renesansu (we Włoszech).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Deski
Kobergerowskie oprawy
Plakietowe oprawy
Radełko
Grafika
Oprawa inkunabułu, Lubeka, Heinrich Coster, 2 poł. XV w., repr. wg: Tondel 2007, tabl. XXXVII
Oprawa inkunabułu, Praga, lata 70-80 XV w., repr. wg: Voit 2020, nr kat. 4
Oprawa inkunabułu, Europa Środkowa, lata 80. XV w., repr. wg: Tondel 2007, tabl. XLVII
Oprawa inkunabułu, Norymberga, anonimowy introligator z kręgu Antona Kobergera (tzw. Böhmischer Meister/Ornamentale Blüte), lata 80. XV w., repr. wg: Wagner 2020, nr kat. 156
Oprawa inkunabułu, Gdańsk, Konrad Baumgart, kon. XV w., repr. wg: Tondel 2007, tabl. XXV
Oprawa inkunabułu, Kraków, Monogramiasta HA, 1499, repr. wg: Voit 2020, nr kat. 11
Oprawa inkunabułu, Lipsk, ok. 1500 r., repr. wg: Tondel 2007, tabl. XXXIX
Przypisy
Autor: A.W.
