Bezszyciowe oprawy

Bezszyciowe oprawy

(klejone oprawy, bezszwowa metoda łączenia arkuszy, perfect binding) (ang. adhesive binding, perfect binding, caoutchouc binding, unsewn binding, niem. Klebebindung, Lumbecken, fr. reliure sans couture, wł. legatura perfetta)

Bezszyciowy (bezszwowy) sposób łączenia bloków książek za pomocą kleju, a nie poprzez szycie. Służy do trwałego łączenia klejem pojedynczych kartek, sfalcowanych bifoliów lub składek wielokartkowych. Powstały w ten sposób blok może zostać wprawiony w okładkę broszurową, a wzmocniony merlą lub papierem karbowanym - w okładkę twardą.

Bezszyciowe metody łączenia arkuszy

Istotną czynnością jest przygotowanie grzbietu do sklejenia. Najczęściej następuje sfrezowanie grzbietu lub jego odcinków przy pomocy noża tarczowego, obrotowej tarczy lub walców karborundowych, obrotowych noży frezujących, szybkoobrotowego noża frezująco-rowkującego, pierścienia rowkującego. Grzbiet kart pojedynczych lub podwójnych może pozostać nieobrobiony, a w oprawach ręcznych zmechacony przy użyciu pilnika lub piły ręcznej. Grzbiet można też przygotować poprzez przeginanie.

Do klejenia w oprawie maszynowej stosuje się szybkoschnący klej topliwy, zaś w oprawie ręcznej - elastyczny klej na zimno (dyspersyjny). Warstwa naniesionego kleju nie powinna być cieńsza niż 1 mm. Jakość kleju decyduje o trwałości bloku książki.

Rozróżnia się kilka technik ręcznych i maszynowych bezszwowego łączenia arkuszy z użyciem kleju.

• Ręczne sklejanie arkuszy - pojedyncze arkusze lub bifolia układa się w blok, ściska w prasie lub przyciska obciążnikiem w niewielkiej odległości od krawędzi. Następnie na krawędzie grzbietowe kart nanosi się silny klej. W opisanej metodzie penetracja kleju pomiędzy arkuszami jest niewielka.
• "Jaskółczy ogon" (niem. armiertes Klebebindung) - w grzbiecie wykonuje się nacięcia, a następnie wprowadza się w tak powstałe zagłębienia sznurek i zakleja się mocnym klejem.
• Ręczne sklejanie arkuszy poprzez wypełnienie - pojedyncze arkusze ułożone w blok umieszcza się w prasie, przy czym blok jest ściśnięty w pewnej odległości od grzbietu. W dalszej kolejności nanosi się klej w jednym, a następnie w drugim kierunku, w taki sposób, aby klej wniknął pomiędzy arkusze (ang. double-fan adhesive binding).
• Półautomatyczne klejenie, tzw. metoda Baumfalka lub Lumbecka - klej wprowadza się pomiędzy pojedyncze karty od strony grzbietu przy pomocy urządzenia służącego do przeginania grzbietu (aparat Planax).
• Automatyczne sklejanie sfrezowanych grzbietów (hiszp. encuadernación a la americana, oprawa amerykańska) - stosuje się ją współcześnie na zmechanizowanych liniach potokowych w masowej produkcji opraw broszurowych książek o niskich cenach, katalogów itp. Czynnikiem przemawiającym za jej stosowaniem jest szybkość i ekonomiczność.

Historia

Bezszwowa metoda łączenia arkuszy została wynaleziona w Anglii już w końcu XVIII w. w trakcie poszukiwań oprawy z dobrze otwierającym się grzbietem, potrzebnej dla ksiąg buchalteryjnych. Technika "caoutchouc binding" została opatentowana przez Williama Hancocka w 1836 roku. Zgodnie z patentem, krawędź „grzbietową” złożonych i ułożonych w blok pojedynczych kart frezowano, a następnie powlekano kilkoma warstwami (1 – 5) mleka kauczukowego otrzymanego z roślin tropikalnych, zwłaszcza rodzajów Hevea i Ficus. Na ostatnią, ciepłą jeszcze warstwę nakładano pasek tkaniny. Od 1840 r. metoda bardzo się spopularyzowała, szczególnie w Anglii i Stanach Zjednoczonych. Stosowano ją do książek małych, ale także w dużych formatach wydrukowanych na kartonie. Uważano, że jest to szybki, prosty i trwały sposób łączenia arkuszy w blok. Czas zweryfikował ten pogląd i książki te do naszych czasów zachowały się w stanie daleko posuniętej dezintegracji. Te wczesne klejone książki nazywa się czasem „gutaperki” od nazwy rośliny, której wyciąg wówczas stosowano.

W 1868 roku metoda została zmodyfikowana przez Hermanna Dietricha Baumfalka, który opatentował ją w Niemczech w 1878, a w USA w 1881 roku. Na grzbiecie rozprowadzał, gorący klej kostny wzbogacony w nadającą elastyczność glicerynę, a to naklejał bawełnianą flanelę. Wystające poza grzbiet skrzydełka służyły do połączenia bloku z okładką. Baumfalk nieustannie poszukiwał coraz lepszych rozwiązań, 14. stycznia 1908 r. opatentował urządzenie służące do wprowadzeniu kleju głębiej pomiędzy arkusze (ok. 0,3-1 mm). Był to system ruchomych ramek służących do wachlarzowego rozsunięcia przeginanego grzbietu oraz wałków do nanoszenia kleju.

W latach 1895-1900 w fabryce Sheridan & Co opracowano maszynę Perfect-Binder. Maszyna frezowała grzbiety bloków i nanosiła na nie klej. Początkowo używano kleju glutynowego (gorącego), później kauczukowego. Klejenie na zimno klejem syntetycznym zwane jest metodą Lumbecka ("Lumbecken"), od nazwiska autora jego receptury. Emil Lumbeck w latach 30.- 40. XX w. skonstruował także urządzenie do utrwalania sklejania na gorąco. Jego patenty stały się podstawą konstrukcji maszyn introligatorskich do przemysłowej oprawy. Maszynę do oprawy bezszyciowej zbudowano w szwajcarskiej firmie Martini w roku 1941. Dużą popularność zyskała także skonstruowana przez Hansa Ehlermanna półautomatyczna maszyna zbudowana na planie koła, tzw. karuzela (Karusselbinder). Wraz z zastosowaniem szybkoschnących klejów topliwych wykonywała 60-110 opraw na minutę. Stosowano ją do szybkiej oprawy czasopism, katalogów, wydawnictw akcydensowych, a także książek w oprawach miękkich. Naklejenie na grzbiet merli lub karbowanego papieru pozwalało na wykorzystanie bloków do oprawy twardej.

W innych metodach oprawy bezszyciowej stosowano perforowanie grzbietów składek. Jako przykład może służyć metoda "Luwi-Bindung", która powstała w wyniku braku maszyn do szycia książek w niemieckich zakładach po II wojnie światowej. Ludwig Wilhelm z Monachium zastosował perforowanie przegubów składek, które następnie pokrywano elastycznym klejem. Klej wnikał w dziurki perforacji i sklejał wewnętrzne arkusze, a naklejona na zewnątrz merla łączyła składki w blok. Z kolei technologia i oprzyrządowanie skonstruowane w l. 1947-1949 i następnie opatentowane przez Alfreda Cahena, tzw. "Notched-Binding" nie zakładała ścinania całych grzbiecików składek, lecz wycinanie w nich karbów, które pozwalały na penetrację kleju do wewnętrznych kart, a jednocześnie utrzymywały składki w całości.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Jaskółczy ogon
Broszurowe oprawy
Bindowanie

Grafika

• 

  Przegięty grzbiet systemem Baumfalka

Przypisy

1. Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Wrocław 1986: Maszyna do bezszyciowych opraw, s. 83, Oprawianie bezszyciowe, s. 129-131.
2. Klebebindung, w: Joachim Kirchner, Lexikon des Buchwesens, Stuttgart 1952, t. 1, s. 381.
3. https://patents.google.com/patent/US240805A/en
4. https://patents.google.com/patent/GB675983A/en
5. https://de.wikipedia.org/wiki/Klebebindung
6. Moessner G., Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 11: Armiertes Klebebinden, s. 15: Bentzien Karl, s. 71: Lumbeck Emil, s. 73: Luwi-Bindung, s. 87-88: Patentbindungen, s. 88: Perfect-Binder.
7. Bałandin Michail W., Introligatorstwo przemysłowe, Warszawa 1956, s. 178-179.

---

Autor: M.P.B., E.P.