Apostołowie
Spis treści
Apostołowie
(ang. apostles; fr. apôtres)
Wizerunki 12 apostołów należą do rzadkich dekoracji opraw od średniowiecza po współczesność. Znacznie częściej spotyka się przedstawienia śś. Piotra i Pawła (razem lub osobno), jak również pojedyncze wizerunki pozostałych apostołów. Natomiast do najpowszechniejszych motywów dekoracyjnych na oprawach zaliczają się ewangeliści. Na wczesnośredniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych popiersia apostołów – po sześć na obu okładzinach – ukazywano przeważnie w obramieniach zwierciadła (niekiedy z symbolami ewangelistów w narożach), co pozwalało na regularne rozmieszczenie sporej liczby wizerunków. Spotyka się też tryptykowe układy kompozycyjne z centralnym motywem ujętym przez śś. Piotra i Pawła lub dwóch innych apostołów. Dyptychowe plakiety z osobnymi wizerunkami śś. Piotra i Pawła, opracowanymi w kości słoniowej, wykonywano w Bizancjum. Na oprawach romańskich stosowano niekiedy pary tłoków z tymiż świętymi. Stopniowo rozpowszechniały się też medalionowe przedstawienia ewangelistów (lub ewangelistów symbole), które apogeum popularności osiągnęły na oprawach gotyckich. Konieczność wykonania 12 osobnych tłoków sprawiała jednak, że praktycznie nie pojawiają się na nich wyobrażenia wszystkich apostołów. W radełkowaniach renesansowych z XVI w. popularne były zestawy popiersi z postaciami biblijnymi w różnych konfiguracjach (np. Dawid, Chrystus, śś. Piotr i Paweł bądź ewangeliści). W Polsce (głównie Kraków i Poznań, 2-3 ćw. XVI w.) używano też prostokątnych plakiet z całopostaciowymi wizerunkami apostołów m.in. w funkcji quasi-superekslibrisów (jako patronów właścicieli ksiąg). Przez cały okres nowożytny niezmiennie popularne były wyobrażenia ewangelistów na oprawach złotniczych (np. Srebrna Biblioteka) oraz złotniczych okuciach. Apostołowie lub ewangeliści są ukazywani na oprawach wydawniczych ksiąg liturgicznych z XIX-XXI w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ewangeliści
Ewangelistów symbole
Srebrna Biblioteka
Grafika
Wizerunki 12 apostołów na złotniczej oprawie romańskiej z 4 ćw. XII w., repr. wg: Steenbock 1965, nr kat. 102
Wizerunek św. Piotra na medalionowym tłoku gotyckim, XV w.
Wizerunki śś. Piotra i Pawła w dekoracji radełkowej na oprawie renesansowej, XVI w.
Wizerunki śś. Piotra i Pawła w dekoracji radełkowej na oprawie renesansowej, XVI w.
Przypisy
- Komornicki 1925, tabl. XXVI/il.14, 17;
- Steenbock 1965, nr kat. 54, 102, 104 i in.;
- Laucevičius 1976, il. 159, 180, 314 i in.;
- Schmidt-Künsemüller 1985, s. 221-222.;
- von Rabenau 1994, nr kat./il. 24-25, 27, 53 i in.;
- Storm van Leeuwen 2011, nr kat/tabl. 39, 44, 46 i in.;
- Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 19-20, 22.
Autor: A.W.
