Łańcuszkowy ornament
Spis treści
Łańcuszkowy ornament
(niem. Kettenverzierung, Kettenreihe)
Ornament naśladujący złotniczy łańcuch lub łańcuszek. Jego ogniwa mogą mieć różnoraki kształt (okrągłe, owalne, czworoboczne, naprzemiennie różnokształtne), mogą też ukazane alternacyjnie z elementami o bogatszej formie (np. kaboszony, rauty – samoistne lub w stylizowanych oprawkach). Różne formy ł. o. (z okrągłymi lub owalnymi ogniwami) występowały na tłokach romańskich. Pojawiał się w dekoracji renesansowych opraw włoskich z 2 poł. XV-XVI w. W zdobnictwie opraw środkowoeuropejskich, w tym polskich, szczególnie popularny w 2 poł. XVI w. – pocz. XVII w. jako element kompozycji ramowej na okładzinach, wyciskany na ślepo lub złotem z radełka. Z mniejszym nasileniem stosowany przez cały okres nowożytny i XIX w. Najbardziej charakterystyczny i rozpowszechniony był ł. o. z prostokątnymi ogniwami, ukazywany wg formuły: naprzemiennie ogniwo na wprost i z boku (w formie krótkiej linii). Popularność zyskały też odmiany ł. o. z owalnymi ogniwami, zachodzącymi na siebie esowano. W 2-3 ćw. XVII w. pojawiał się ł. o. imitujący łańcuchy z klejnotami (zwłaszcza rautami w oprawkach). Dla opraw XIX w. (empirowych, romantycznych i historyzujących) charakterystyczny jest ł. o. z dużymi i cienkimi ogniwami, gęsto zachodzącymi na siebie. W praktyce badawczej ł. o. może być mylony z różnymi rodzajami plecionki (na oprawach gotyckich i renesansowych w Italii), ponadto ze sznurowym ornamentem lub giloszem (na oprawach XVI-pocz, XVII w.), oraz uproszczonymi wariantami falowego ornamentu (na oprawach klasycystycznych i empirowych).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Falowy ornament
Gilosz
Kaboszon
Plecionka
Raut
Sznurowy ornament
Grafika
Różne formy ornamentu łańcuszkowego na oprawach romańskich, wg: Schmidt-Künsemüller 1985
Łańcuszkowy ornament na oprawie renesansowej, Gdańsk, lata 60. XVI w., WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa
Łańcuszkowy ornament na polskiej oprawie z 3-4 ćw. XVI w.
Łańcuszkowy ornament na polskiej oprawie z 3-4 ćw. XVI w.
Łańcuszkowy ornament na niemieckiej oprawie z kon. XVI w.
Łańcuszkowy ornament w obramieniu manierystycznej oprawy czeskiej lub dolnośląskiej, 1611, BTNP Płock, fot. A. Wagner
Bogata forma ornamentu łańcuszkowego z naprzemiennymi motywami rautów, Polska, lata 60. XVII w.
Przykład zastosowania ornamentu łańcuszkowego jako imitacji biżuteryjnych łańcuchów, do których podwieszony jest medalion, Niemcy, 1682, wg: Mazal 1990
Łańcuszkowy ornament w wewnętrznej ramie ornamentalnej zwierciadła okładziny, Holandia, 1 poł. XVIII w., Biblioteca Nazionale Braidense, Mediolan
Łańcuszkowy ornament na oprawie empirowej, pocz. XIX w.
Łańcuszkowy ornament na oprawie francuskiej z pocz. XIX w., wg: Devauchelle 1995
Przypisy
- Culot 1979, tabl. I/il. 10-11, II/il. 15, XXI i in.;
- Schmidt-Künsemüller 1985, s. 240;
- Devauchelle 1995, s. 174;
- Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./tabl. 1;
- Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./il. 28-29, 55-57;
- Saratowicz-Dudyńska 2019, s. 67-83;
- Wagner 2020, nr kat./il. 164.
Autor: A.W.
