Tłoki introligatorskie
Spis treści
Tłoki introligatorskie
Nazwa ogólna metalowych narzędzi służących do wytłaczania dekoracji na okładkach. Wycisków dokonywano na gorąco, ręcznie lub przy użyciu prasy. Tłoki przeznaczone do tłoczenia ręcznego miały przedłużenie, które wkładano w drewniany trzonek. Tłoki służące do tłoczenia maszynowego były płaskie. Pierwotnie tłoki wykonywano z żelaza, co zachowało się o obcych nazwach (fr. fer, wł. ferro), ale że tłoki żelazne nie dawały dobrego efektu w tłoczeniu z użyciem złota, zaczęto sporządzać je z brązu a później z mosiądzu.
Tłoczek
Tłoczki, zwane też małymi tłokami to stemple z wzorem wygrawerowanym na płaskiej główce.
Fileta
(Liniak, ang. pallet, wł. paletta) tłok o podłużnym wzorze. Jej przeznaczeniem było wytłaczania ornamentalnych wzorów na grzbiecie, w szczególności do podkreślania garbików zwięzów, jednak introligatorzy stosowali filety także do wytłaczania ramek na okładkach, odciskając je wielokrotnie. Fileta ma łukowaty kształt, który zapobiega ześlizgnięciu się narzędzia z wypukłego grzbietu książki.
Radełko
(Rolka, ang. niem Rolle) tłok cylindryczny obracający się na osi osadzonej na widełkach. Ornament wygrawerowany na obwodzie cylindra pozwala tłoczyć wzór dowolnej długości.
Łuki
9niem. Bogen) Tłoki liniowe o kształcie łuku występujące w kompletach o narastającej długości oraz średnicy. Łuki służą do wytłaczania kompozycji o dowolnych kształtach; rysunek dzielony jest na odcinki krzywych, do których dopasowuje się odpowiedni łuk.
Strychulec
(Strychówka, wypalaczka, liniownik, fizerajza) - tłok podłużny służący do wyciskania linii. W odróżnieniu od filety pole robocze jest ustawione ukośnie, bowiem tłoczenie przy użyciu strychulca następuje przez jego przesuwanie. Strychulec może być pojedynczy lub mieć kilka linii, a także bywa zaopatrzony w wystającą linię boczną, która służy za prowadnicę przy wytłaczaniu ramki na skraju okładki.
Czcionki
Tłoki służące do wytłaczania napisów. Pierwotnie stosowano pojedyncze tłoki liternicze, napis powstawał z kolejnego odciśnięcia poszczególnych liter. Ten typ tłoków literniczych bywa jeszcze używany w introligatorstwie angielskim. Później zaczęto stosować czcionki w typie drukarskim, odlane z mosiądzu lub ołowiane powlekane galwanicznie mosiądzem lub niklem. Napis zestawiony w całą linię wytłaczano przy pomocy wierszownika introligatorskiego. Czcionki do tłoczenia ręcznego mają wysokość ok. 25 mm. Wraz z zastosowaniem pras do tłoczenia zaczęto produkować czcionki niskie, o wysokości 6,7 mm.
Plakieta
Tłok płaski, metalowy lub drewniany, służący do wytłaczania dekoracji przy pomocy prasy. Plakiety znane były w VII w., w wieku XIII przypomnieli je znów Holendrzy, po czym od XIV w. były stosowane w introligatorstwie w wielu krajach europejskich. Plakiety wytłaczano na zwilżonej skórze okładki na ślepo, lub też przy użyciu złota, zwykle na gorąco.
Matryce
(Klisze introligatorskie) Mechanizacja introligatorstwa w XIX w. spotęgowanie używanie płaskich tłoków, które wykonywały specjalistyczne wytwórnie. Obok dużych plakiet obejmujących nawet całą powierzchnię okładki wytwarzano szeroką paletę wzorów, które introligatorzy samodzielnie zestawiali w rozmaite kompozycje. Matryce grawerowano w mosiądzu, wraz z rozwojem chemigrafii na początku XX w. do introligatorstwa wprowadzono trawione w cynku klisze introligatorskie.
Klocki drzeworytowe, matryce linorytowe itp.
Do tłoczenia na zimno wykorzystywane są także klocki drzeworytowe, matryce linorytowe itp. Tłoczenie wykonywane jest w prasie. Do tłoczenia ślepego obłóczka, zwykle skórzana, była wilżona, a tłoczenie trwało było długotrwałe. Tłoczenie farbą jest w zasadzie drukiem, z tym że często wykonane z dużym naciskiem powodującym powstanie zagłębienia. Klocki drzeworytowe były także wykorzystywane do złocenia, które wykonywano za pomocą białka jaja kurzego, matryca była sprasowana z okładka tak długo, aż nastąpiła koagulacja białka.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Urządzenia introligatorskie
Prasy introligatorskie
Noże introligatorskie
Szywnica
Prasa do złocenia
Grafika
Młotki
Szpikulce
Cyrkiel introligatorski
Cyrkiel introligatorski
Przypisy
Autor: E.P.
