Karolińskie oprawy
Oprawy powstałe w VIII-X w. na obszarze państwa frankijskiego (okres przedkaroliński), Imperium Karolińskiego (IX) w. oraz państw powstałych po jego rozpadzie (2 poł. IX-X w.), tj. dzisiejszej Francji, Niemiec, Austrii i Szwajcarii oraz Włoch. Ich produkcja związana była z klasztornymi benedyktynów, zaspokajającymi zapotrzebowanie na księgi liturgiczne i religijne dla tejże kongregacji oraz fundacji kościelnych. Do charakterystycznych cech materiałowo-technicznych opraw z tego okresu zalicza się okładziny z grubych desek dębowych, bukowych, topolowych i in., których rozmiary pokrywały się z blokiem; końcówki nici, którymi połączono składki bloku i okładziny niekiedy zwisały na zewnątrz; obleczenie wykonywano z grubej skóry owczej barwionej m.in. na brązowo lub szaro, jak również z drogocennych tkanin. W niektórych oprawach powyżej obu krańców grzbietu pozostawiano zaokrąglone, sterczące naddatki skóry, co nadawało woluminom specyficzny wygląd. Generalnie nie używano okuć i zapięć; ślady katenacji spotykane na niektórych woluminach pochodzą najprawdopodobniej z późniejszych stuleci. Dekoracja opraw skórzanych – o ile występuje – ma ubogą formę, ograniczoną do podziałów na geometryczne pola (np. rombowy wzór), wykonywanych rylcem. W ich obrębie wyciskano z małych tłoków motywy floralne (rozety, palmety, liście), zoomorficzne i fantastyczne, na ogół zamknięte w pierścieniu. Nie spotyka się natomiast wizerunków postaci ludzkich (jako wyjątek wymienia się wycisk z monety cesarza Ludwika Pobożnego, przed 840 r.). Zazwyczaj motywy te ukazywano w rozproszeniu i chaotycznie; znane są jednak oprawy dowodzące zamysłu kompozycyjnego introligatora: wyciski tłoków widnieją na przecięciu linii tworzących wzór rombowy, są regularnie rozmieszczone w ramie zwierciadła, bądź otaczają motyw widniejący w jego centrum.
Do najcenniejszych i najokazalszych dzieł sztuki ery karolińskiej zalicza się liturgicznych ksiąg oprawy, wśród których wypracowano różne formuły dekoracji, tak pod względem formalnym, jak ideowym. Do antycznych wzorców →dyptyków cesarskich odwołują się oprawy, w których wyeksponowano reliefowe plakietki z kości słoniowej. Wśród nich wybija się arcydzieło plastyki – oprawa Ewangeliarza z Lorsch (pocz. IX w.) o pięciodzielnej kompozycji okładzin m.in. z wizerunkiem tronującej Maryi z Dzieciątkiem w asyście śś. Zachariasza i Jana Chrzciciela. Na ogół skromniejszą formę mają oprawy z pojedynczą, plakietową płaskorzeźbą w kości słoniowej widniejącą w centrum okładziny i otoczoną np. dekoracją złotniczą. Szczególnym bogactwem odznaczają się oprawy w typie „złotych kodeksów”, w tym Codex aureus z St. Emmeram z lat 70. IX w. z wizerunkiem Maiestas Domini i scenami religijnymi na złoconych i repusowanych blachach wysadzanych m.in. kamieniami szlachetnymi.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Dyptyk
Jezus Chrystus
Kameryzowanie
Liść
Liturgicznych ksiąg oprawy
Palmeta
Rombowy wzór
Rozeta
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- Kyriss 1961, s. 277-285;
- Steenbock 1965;
- EWOK 1971, szp. 1701;
- Szirmai 1999, s. 99-139;
- Macchi F. i L. 2002, s. 62-63;
- Ganz 2015.
Autor: A.W.
