Dyptyk

Spis treści

1 Dyptyk
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Dyptyk

(dyptych) (ang. diptych)

(z gr. διπτυχος – „podwójnie składany”) Charakterystyczne dla antyku greckiego i rzymskiego podłoże do zapisywania tekstów w formie dwóch tabliczek drewnianych lub z kości słoniowej, połączonych przy dłuższym boku wiązaniami albo obręczami (wyróżnia się też potrójne lub zwielokrotnione tabliczki: tryptyki lub poliptyki). Ich wewnętrzna strona ma wyżłobione pole zalewane woskiem, w którym za pomocą zaostrzonej, metalowej pałeczki (tzw. stylusa) żłobi się tekst. Zewnętrzne strony tabliczek mogą być gładkie lub dekorowane. W okresie późnego cesarstwa rzymskiego (IV w. – przed 541 r.) rozpowszechniły się tzw. d-i konsularne, tj. płytki z kości słoniowej pokryte na zewnątrz bogatą płaskorzeźbioną dekoracją, ukazującą np. stojącego lub tronującego konsula bądź medalion wizerunkowy. Bardziej rozbudowaną formę mają tzw. d-i cesarskie złożone z centralnej płytki, ukazującej przeważnie tronującego lub triumfującego cesarza, którą otaczają cztery płytki z dekoracją o dopełniającej treści. Takimi kosztownymi artefaktami cesarscy urzędnicy obdarowywali swoich protektorów i przyjaciół. Uważa się, że charakterystyczna, dwuczęściowa struktura d-ów wywarła wpływ na ukształtowanie się w późnym antyku kodeksowej postaci książki w oprawie złożonej z górnej i dolnej okładziny. Z kolei charakterystyczne przedstawienia tronujących cesarzy lub konsulów na rzymskich d-ach oddziałały na ikonografię i wymowę symboliczną dekoracji chrześcijańskich opraw ksiąg liturgicznych (np. Maiestas Domini).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Płaskorzeźbiona dekoracja

Grafika

Dyptyk konsularny Rufiusa Probianusa, ok. 400 r. n.e., Staatsbibliothek zu Berlin, fot. wg: Brandis 1975
Dyptyk konsularny Rufusa Gennadiusa Probusa Orestesa, 530 r. n.e., Victoria and Albert Museum, fot. wg: Ganz 2015
Dyptyk cesarza Anastazjusza lub Justyniana, tzw. Dyptyk Barberini, pocz. VI w., Luwr, Paryż, fot. domena publiczna
Pięcioczęściowy dyptyk z St. Lupicin, górna okładzina, Paris BnF, fot. wg: Steenbock 1965
Pięcioczęściowy dyptyk z Eczmiadzyna, Erewań, Muzeum Archeologiczne, fot. wg: Steenbock 1965