Modlitewników oprawy
Spis treści
Modlitewników oprawy
Oprawy książek do modlitwy dla osób świeckich (niektóre brewiarze, psałterze, godzinki, małe officia, hortulusy, Gebetbuchy). Od XIV-XV w., gdy nasiliło się zjawisko prywatnej dewocji, do szaty zewnętrznej m. przywiązywano ogromną rolę. Wyrażała się w tym pobożność oraz manifestacja statusu społecznego posiadacza (bardzo często – posiadaczki) takiej książki. Z tego względu zarówno wśród elit szlacheckich, jak i mieszczaństwa, na oprawy m. powszechnie używano najkosztowniejszych materiałów i technik wykonawczych. Obleczenie okładzin sporządzano z luksusowych tkanin (aksamit, jedwab itp.), na których montowano złotnicze okucia i zapięcia bądź w całości okrywano blachami ze szlachetnych kruszców (np. ażurowa dekoracja, filigranowa dekoracja), wzbogacanych emalią, kameryzowaniem i innymi technikami złotniczymi. W epoce gotyckiej aż po XVI w. chętnie nadawano m. o. formę aksamitnej sakwy (sakwowe oprawy), co ułatwiało noszenie takich ksiąg np. na nabożeństwa (np. oprawa modlitewnika ks. Doroty, żony ks. Albrechta Pruskiego, XVI w.). Źródła ikonograficzne wskazują tez na popularność płaszczowych opraw o kunsztownym obszyciu krawędzi materiału. Pierwotne oprawy takich dzieł są dziś wielką rzadkością, ze względu na ich zużycie oraz częste przeoprawianie w XIX w., nierzadko w duchu historyzmu. Wśród m. o. z XVIII w. wyróżniają się drukowane Office de la Semaine Sainte , wydawane przez oficjalną drukarnię i księgarnię królowej Francji, Marii Leszczyńskiej, w bogatych oprawach m.in. z warsztatu Padeloupa. Tradycja nadawania m. o. bogatej formy trwała po XIX-pocz. XX w., gdy upowszechniły się na nich hafty z motywami religijnymi, medaliony z malowanymi lub litografowanymi obrazkami bądź aplikacje z kości słoniowej i jej imitacji oraz różnych stopów metali. Jednocześnie, zwłaszcza w kręgach protestanckich, uznaniem cieszyły się m. o. oraz śpiewników oprawy w czarną skórę (lub jej imitacje) ze skromną dekoracją, ograniczoną np. do motywu krzyża. Do takiej formuły nawiązuje się we współcześnie produkowanych oprawach książeczek do nabożeństwa dla dzieci. . Wraz z rozwojem technologii oprawy przemysłowej w XIX w. m. o. ze względu na duży rynek zbytu, były produkowane masowo i zaopatrywane w okładki wykonywane technikami przemysłowymi.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Aksamitne oprawy
Celuloidowe oprawy
Liturgicznych ksiąg oprawy
Płaszczowa oprawa
Luksusowe oprawy
Sakwowa oprawa
Tekstylne oprawy
Złotnicze oprawy
Grafika
Oprawa haftowana godzinek iluminowanych, Paryż, około 1550, fot. wg: Coron, Lefèvre 1995
Oprawa druków modlitewnych, prawdopodobnie Kraków, 1583, fot. wg: Wagner, Madajewska, Mazerska 2018
Oprawa srebrna, ażurowa psałterza, Gdańsk, pocz. XVIII w., fot. wg: Sidorowicz 2009
Oprawa śpiewnika protestanckiego, Toruń, kon. XVIII w., fot. wg: Wagner, Madajewska, Mazerska 2018
Oprawa modlitw na Wielki Tydzień z superekslibrisem St. Leszczyńskiego i Zofii z Opalińskich, 1728, Bm, Nancy, fot. wg: Jurkowlaniec 2005
Oprawa modlitewnika dla Marii Józefy Saskiej, Paryż 1747, fot. wg von Arnim 1992
Oprawa modlitewnika, A. Pietrzykowski, Warszawa ok. 1846, fot. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa modlitewnika, XIX w., fot. wg: Bepler 2017
Oprawa modlitewnika, A. Pietrzykowski, Warszawa, po 1844 r., Muzeum Drukarstwa Warszawskiego
Oprawa modlitewnika z superekslibrisem donacyjnym, Polska, 1854, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawa kancjonału-śpiewnika protestanckiego, Polska?, XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawa celuloidowa modlitewnika, prawdopodobnie Grudziądz, lata 90. XIX w., Biblioteka Miejska w Grudziądzu, fot.: www.kpbc.pl
Przypisy
- EWOK 1971, szp. 1551-1152;
- Tondel 1987, s. 313-316;
- von Arnim 1992, nr kat. 103, 111, 113 i in.;
- Coron, Lefèvre 1995, nr kat. 4-5, 12, 26-27 i in.;
- Krzemiński, Tuchołka-Włodarska 1996, nr kat. 22-23, 28-33, 44 i in.;
- Touron 2005 I, s. 250;
- Foot 2006, s. 26;
- Sidorowicz 2009, s. 16, nr kat. 68, 70;
- Tomaszewski 2013, t. 2, nr kat. LVIII, LXVIII, LXXV i in.;
- Bepler 2017, s. 105-122.
- Pokorzyńska 2021 II, il. 68-69, 96, 122 i in.
- Tomaszewski Jacek, Oprawa książkowa w Polsce 1450-1600. Studium tegumentologiczno-ikonograficzne, Warszawa 2018, s. 163-171, 181-182.
- Paś Monika, The set of prayer book covers presented at the First Piotr Skarga Exhibition of Contemporary Church Art in Kraków in 1911 = Zespół opraw modlitewników prezentowanych na Pierwszej Wystawie Współczesnej Sztuki Kościelnej im. Piotra Skargi w Krakowie w 1911 roku, Sacrum et Decorum : materiały i studia z historii polskiej sztuki sakralnej. R. 11 (2018), s. 81-97
Autor: A.W.
