Dewiza

Dewiza

(także: sentencja, motto [życiowe], z łac. sententia divisa – myśl wydzielona)

Myśl przewodnia danej osoby, rodu lub innej wspólnoty – np. instytucji, wyrażona po łacinie lub w języku narodowym. W dekoracji opraw najczęściej spotykana jako element kompozycji herbowej superekslibrisu, bądź samodzielnie w funkcji quasi-superekslibrisu napisowego. D-y o treści religijnej (np. Ave Maria, gratia plena) pojawiały się już na oprawach późnośredniowiecznych. Pod wpływem humanizmu, w 1 poł. XVI w. nastąpiło rozpowszechnienie tej formy paraliterackiej, czerpiącej m.in. z myśli antycznej. Tradycję wzbogacania herbu d. umieszczoną w otoku lub kartuszu inskrypcyjnym, bądź na wstędze kontynuowano w XVII-XIX w. W obliczu przemian kulturowych XX-XXI w. pojawia się bardzo rzadko, zazwyczaj w superekslibrisach o tradycyjnej formie. W Polsce najliczniejsze d-y, zarówno o treści religijnej, jak humanistycznej, znajdują się na oprawach z XVI w.: przeważnie w otokach superekslibrisów tzw. właściwych (np. Suspicionem fuge bpa Piotra Myszkowskiego) oraz w otokach uniwersalnych tłoków do superekslibrisów tzw. introligatorskich (np. Frustra vivit qui nemini prodest). Spotyka się też d-y wyciskane z osobnych tłoków literniczych (np. In manibus Dei sortes meae Andrzeja Opalińskiego). Do ok. poł. XX w. pojawiały się też w superekslibrisach ziemiaństwa, co miało związek z popularyzacją tego elementu herbu w heraldyce polskiej czasów zaborów (np. różne superekslibrisy Zamoyskich, Zygmunta Czarneckiego i in.).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Impresa
Herb
Superekslibris

Grafika

• 

  Dewiza w otoku inskrypcyjnym renesansowego superekslibrisu Jana Bonera, przed 1552, fot. wg: Piekarski 1929

• 

  Sentencja w otoku inskrypcyjnym superekslibrisu tzw. introligatorskiego, Polska, 1 poł. XVII w.

• 

  Dewiza władców Anglii w kartuszu inskrypcyjnym oprawy z superekslibrisem króla Jakuba I Stuarta, przed 1625, fot. wg: Nixon, Foot 1992

Przypisy

1. Helwig 1954, t. II, s. 341-354;
2. Dudziński 1997, s. 31;
3. Macchi F. i L. 2002, s. 321;
4. Bylinowa 2004, s. 36;
5. Petrucci Nardelli 2007, s. 129-134;
6. Wagner 2016, s. 211-228, 235, 279-294 i in.

---

Autor: A.W.