Introligatorstwo
Spis treści
Introligatorstwo
(ang. bookbinding, fr. reliure, niem. Bucheinband, wł. legatura) Introligatorstwo (łac. intro – do środka, wnętrza, ligare – wiązać) – rzemiosło, przemysł i sztuka oprawiania książek, czyli przetwarzania czystych, zapisanych lub zadrukowanych kartek do postaci umożliwiających korzystanie. Na oprawianie książek składają się skomplikowane serie czynności, które obejmują szycie składek składających się na blok książki, wykonanie okładek i wszelkich dekoracji. Od epoki nowożytnej zadania introligatorskie objęły także wykonywanie futerałów i różnego rodzaju pudełek. Początkowo i. było rękodziełem, w którym posługiwano się prostymi narzędziami ręcznymi. Potrzeby edytorstwa i drukarstwa wymusiły jego unowocześnienie, co doprowadziło w 2. poł. XIX w. do przekształcenia rzemiosła o charakterze manufakturowym w i. przemysłowe. Obecnie dwie gałęzie i. funkcjonują obok siebie. Jedna z nielicznych nazw rzemiosła zachowana do czasów współczesnych. Dowodzi, że rzemiosło introligatorskie przyszło do Polski z kulturą łacińską.
Historia
Techniki introligatorskie na przestrzeni wieków przeszły liczne modyfikacje. W III i IV wieku książka w formie zwoju została definitywnie porzucona na korzyść kodeksu składającego się ze złożonych i połączonych kartek pergaminu, tworząc kształt zbliżony do kwadratu. Od VIII wieku forma kodeksu, a tym samym sposób jego wykonania został całkowicie ukształtowany. Charakterystycznymi cechami kodeksów grecko-bizantyńskich są: szycie łańcuszkowe wykonywane nićmi konopnymi, przy czym drewniane okładzinówki są rozmiarów bloku i szyte są wraz z nim. W okresie karolińskim (VII-XI) w introligatorstwie nastąpiła ważna ewolucja w technice szycia - wprowadzono zwięzy, którymi zazwyczaj były sznurki konopne. Wokół zwięzów owijała się nić wyszywająca składki, a także stały się one elementem łączącym okładzinówki z blokiem, co znacząco wpłynęło na poprawienie trwałości zawieszenia bloku książki w okładce. W tym okresie introligatorzy do szycia nie używaja jeszcze szywnicy - tylna okładzinówka do której montuje się zwięzy stanowi podstawę i zaczątek szycia książki. Należy zaznaczyć, że w tym samym czasie obecność zwięzów odnotowano w kodeksach ormiańskich. W XII wieku szycie książek stało się łatwiejsze dzięki zastosowaniu szywnicy, od tego czasu blok książki jest szyty oddzielnie od desek. Obok sznurków konopnych na zwięzy stosuje się rzemienie, przy czym obok zwięzów pojedynczych zaczęto szyć książki na zwięzy podwójne. Zazwyczaj jest to pasek rozcięty na pół(fr.neriv fendu), co odpowiada grubości bloku. Najczęściej stosowanymi materiałami obleczeniowymi są: skóra, tkanina i pergamin. Drogocenne kodekyu pokrywa sie także płytkami złota, srebra, kością słoniową, antycznymi kameami, emalią i kamieniami szlachetnymi. W okresie renesansu, w szczególności po wynalezieniu druku ruchomą czcionka, w krótkim czasie techniki introligatorskie ulegają radykalnej przemianie. Papier jako podłoże druku zastępuje pergamin, kompaturki lubtekturowe okładzinówki lzastępuja drewniane, zmniejsza się format ksiązki, tym samym książki staja się lżejsze i mniejsze. Na zwięzy stosuje się sznurki, materiałaem obleczeniowym są rózne gatunki skór i pergamin. Na grzbietach ksiązek widoczne sa garby, ale dzieki wprowadzeniu grzbietówki coraz cxzęściej uzyskuje sie grzbiety gładkie. Kapitałki w tych kodeksach sa jeszcze szyte na bloku. Przez kilka stuleci techniki introligatorskie nie przechodzą istotnych zmian. Pod koniec XVIII wieku opracowana zostaje oprawa „à la Bradel”. której rozwiązania są stoswane w XIX w. i stają się podstawą dla oprawy przemysłowej. Kapitałki są naklejane, a tańsze materiały obleczeniowe, jak płótno i papier wypierają drogie skórę i pergamin. W XX wieku tradycyjne introligatorstwo ma tendencję stale malejącą, dominuje introligatorstwo przemysłowe, zw. też poligraficznym, wykonuje ono przy użyciu maszyn seryjne oprawy nowo wydrukowanych publikacji. Oprócz wykonywania sztywnych i miękkich okładek zajmuje się krojeniem papieru, lakierowaniem, laminowaniem, czyli całością procesów wykończeniowych druków (postpress). Oprawy wykonywane są wg specyfikacji technicznej i projektu graficznego dostarczonego przez zleceniodawcę. Introligatrstwo tradycyjne znajduje jednak w XX w. i obecnie swoją przestrzeń, w wykonywaniu opraw bibliofilskich, edycji specjalnych i tzw. opraw artystycznych. Nie angażują się w to zwykli rzemieślnicy, a wytrawni introligatorzy, artyści książki, ze znajomością sztuki zdobniczej lub we współpracy z nimi artyści realizujący projekt dekoracyjny. Ten rodzaj oprawy artystycznej jest często stosowany przez introligatorów z wykorzystaniem wielu innowacyjnych technik zdobniczych. Często są to dzieła autorskie, sygnowane, o wartości kolekcjonerskiej, nagrodzone na wystawach i konkursach. W średniowieczu i. było uprawiane w środowiskach klasztornych, a później takze uniwersyteckich, w epoce nowożytnej stało się rzemiosłem wykonywanym przez mieszczan.
Zobacz też
Bradel
Kapitałka
Kompaturka
Obleczenie
Okładzinówka
Oprawa książki
Szycie książek
Szywnica
Zawieszenie bloku książki w okładce
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 259-260.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, London & New York 2017, s. 141,
Autor: M.P.B.
