Papirus

Papirus

(ang. papyrus)

Materiał pisarski wyrabiany z białego rdzenia (miękiszu) łodygi rośliny papirus (łac. Cyperus papyrus)

Historia

Wyrób papirusu jest związany z tradycją cywilizacji europejskiej, wywodzącej się ze starożytnego Egiptu. W Egipcie używano papirusu od ok. 3000 p.n.e.. Głównym ośrodkiem produkcji była Aleksandria. W starożytnym Egipcie papirus stanowił liczący się materiał eksportowy, był tam najistotniejszym nośnikiem pisarskim, eksportowano go też do innych krajów. Do Grecji dotarł w VII w.p.n.e., a do Rzymu w III. Po skolonizowaniu Egiptu przez Rzymian (30r.p.n. e.) wytwórnie papirusu powstały także w okolicach Rzymu, przy czym bazowano na surowcu egipskim. Ptolemeusz w II w.p.n.e. nałożył na wywóz papirusu cło, co przyczyniło się w Pergamonie do wytwarzania na szeroką skalę nowego materiału pisarskiego - pergaminu. Arabowie, po zdobyciu Egiptu w 634 r. prowadzili tam nadal produkcje papirusu, aż do X w.

Technologia

Do wyrobu papirusu przydatna jest jedynie dolna (do 60 cm) część łodyg (il. 1). Rdzeń o przekroju zbliżonym do trójkąta tnie się wzdłuż na paski o grubości ok. 3mm (il. 2). Paski te umieszcza się na płaskiej płycie i ubija drewnianą pałką, zwilżając je wodą. Następnie zanurza się w wodzie i ponownie ubija, aż do uzyskania znacznego spęcznienia, które ujawnia się w postaci przeświecalności, plastyczności, a także opadaniu na dno naczynia. Napęczniałe paski układa się na płaskiej płycie równolegle do siebie, nieznacznie nakładając jeden na drugi. Po ułożeniu jednej warstwy nakłada się drugą w kierunku prostopadłym do poprzedniej (il. 3). Końcowym etapem jest prasowanie, przy czym wydzielający się sok skleja paski w jednolitą masę. Po wygładzeniu kością słoniową, muszlą lub fiszbinem suszy się karty na słońcu.

Właściwości

Papirus jest materiałem pisarskim dwustronnym, przy czym jeśli był w postaci zwoju, to prawą jego stronę (pisarską) stanowiła ta strona, w której paski były ułożone równolegle do długości wstęgi. Przy czym do tworzenia zwojów był bardzo dobrym materiałem, a do kodeksów nadawał się mniej, toteż te ostatnie należą do rzadkości. W średniowieczu najdłużej używany był papirus w kancelariach królewskich (do IX w.), a w papieskiej do poł. XI w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Papier
Papier ręcznie czerpany
Pergamin
Tapa

Grafika

• 

  il. 1. Przekroje poprzeczne łodygi papirusu na różnych wysokościach, ukazujące różnice w powierzchni przekroju oraz w gęstości ułożenia wiązek naczyniowo-włóknistych osadzonych w masie komórek miękiszowych, wg H. Ragaba (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 14)

• 

  il. 2. Sposób cięcia łodygi papirusu na paski grubości ok. 3 mm, wg H. Ragaba (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 14)

• 

  il. 3. Struktura papirusu, dwuwarstwowa na niewielką zakładkę, wg H. Ragaba (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 15)

Przypisy

1. Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991.
2. Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971.
3. Grycz J., Z dziejów i techniki książki, Wrocław 1951.
4. Jakucewicz S., Wstęp do papiernictwa, Warszawa 2014.
5. Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Ossolineum 1986.

---

Autor: M.P.B.