Gilosz
Spis treści
Gilosz
Ornament antyczny w formie dwóch przeplatających się koliście wstęg, zazwyczaj otaczających drobne motywy dekoracyjne (perełkowania, rozetki itp.). Stosowany przez introligatorów koptyjskich VII-IX w. Pojawiał się na wczesnośredniowiecznych oprawach z plakietami z kości słoniowej oraz na oprawach gotyckich. Większą popularność zdobył na renesansowych oprawach włoskich z 2 poł. XV-pocz. XVI w. na co wpłynęły zarówno wzorce antyczne jak i orientalizujące plecionki; wprawdzie te drugie występowały zazwyczaj w formie prostego ornamentu pasowego, stanowiącego element większych kompozycji plecionkowych, niekiedy jednak upodabniały się do g. zaokrągleniem przepleceń, a nawet umieszczeniem wewnątrz nich drobnych motywów dekoracyjnych (np. perełkowań); równolegle na francuskich oprawach plakietowych z ok. 1510-1520 r. wykształciła się odmiana plecionki mieszczącej rozetki. Ostatecznie w 1 poł. XVI w., najpierw w Italii, a potem w krajach na północ od Alp, spopularyzowała się antykizująca wersja g. – z zaakcentowanymi wstęgami oraz z perełkowaniami, rozetkami itp. w przepleceniach. W introligatorstwie baroku i rokoka stracił na znaczeniu; odzyskał je w dekoracji zwierciadeł i grzbietów opraw klasycystycznych, wraz z równocześnie stosowanym i niekiedy bardzo podobnym wstęgowym ornamentem oraz falowym ornamentem. W latach 40. XIX w. we Francji modny był wzór tłoków ornamentalnych, zwanych guilloché. W XIX-XX w. spotykany na pastiszach opraw z dawnych epok.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Falowy ornament
Plecionka
Wstęgowy ornament
Grafika
Gilosz na oprawie koptyjskiej, Egipt, VII-VIII w., fot. wg: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork
Gilosz na renesansowej oprawie włoskiej, 2 ćw. XVI w., fot. wg: Fürstenberg, De Marinis 1966
Gilosz w obramieniu zwierciadła oprawy rzymskiej z poł. XVI w., fot. wg: Biblioteca Nazionale Braidense, Mediolan
Gilosz w obramieniu zwierciadła oprawy włoskiej (prawdopodobnie rzymskiej), ok. 1600 r., zbiory i fot.: BUAM Poznań
Nietypowa forma gilosza na oprawie francuskiej, ok. 1600 r., BnF, Paryż
Gilosz na oprawie prawdopodobnie francuskiej, XIX w., BPP, Paryż, fot. A. Wagner
Przypisy
- Fürstenberg, De Marinis 1966, s. 53, 117, 191;
- Mazal 1990, il. 249;
- von Arnim 1992, nr kat. 23;
- Devauchelle 1995, s. 209.
Autor: A.W.
