Anthemion
Spis treści
Anthemion
(ang. Greek anthemion ornament/motif, fr. anthémion)
wywodzący się ze starożytnej Grecji ornament złożony z naprzemiennych palmet i innych motywów roślinnych (np. kwiatów lotosu), mających wspólną podstawę, przeważnie w formie ciągu wolut. Popularna dekoracja w zdobnictwie introligatorskim od renesansu do współczesności, odznaczająca się wielością odmian, niekiedy bardzo zbliżonych do palmetowego ornamentu. Od 2 poł. XV w. antykizujące formy a. oraz dekoracje nim inspirowane były obecne w renesansowym introligatorstwie Włoch. Tam też w 4 ćw. XV w. spopularyzowała się jego charakterystyczna odmiana: w lustrzanym względem osi odbiciu motywów i z szeroko rozłożonymi liśćmi/płatkami lotosu; w 1 ćw. XVI w. przeniknęła ona na płn. od Alp (np. oprawy krakowskie z kręgu Stanisława z Białej), jednak od ok. poł. XVI do 1 poł. XVII w. była niemal całkowicie wyparta przez inne ornamenty wykorzystujące motyw palmety: palmetowo-arkadkowy i palmetowo-wstęgowy. Do rozpowszechnienia ornamentów podobnych do a. i opartych na alternacji motywów floralnych wychodzących ze wspólnej, ciągłej podstawy, doszło w baroku (np. klasycyzujące wzorce francuskie i angielskie z 2 poł. XVII w.). Z połączenia palmet i form wstęgowo-cęgowych (niekiedy też siatki regencyjnej) powstały ornamenty szczególnie popularne na oprawach włoskich 2-3 ćw. XVIII w. Na formę a. wpłynęła też estetyka rokokowa (np. palmety na liściastej podstawie o „lekkiej” formie, z wolutami i motywami owadów na oprawach Louisa-Françoisa Lemonniera, ok. poł. XVIII w.). Silne przekształcenia a. nastąpiły w ornamentach obramiających okładziny w koronkowych oprawach XVIII w.; często zamiast palmet pojawiają się w nich motywy korony, lilii itp. Do odrodzenia klasycznej wersji a., obok wciąż pojawiających się jego nowych wzorów, doszło w introligatorstwie klasycystycznym i empirowym, w którym stanowił częstą dekorację ram zwierciadła (np. dzieła Jean-Claude Bozeriana, Carla Lehmanna Starszego). A. o niekiedy bujnej formie wzbogacanej motywami palmet (nawiązujących do antycznych akroterionów) był chętnie ukazywany na plakietach o dekoracji historyzującej w 2-3 ćw. XIX w. (np. dzieła rodziny Thouveninów). Niezależnie od awangardowych nurtów introligatorstwa XX w. bywa ukazywany do dziś na oprawach o tradycyjnej, klasycyzującej koncepcji dekoracji.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Koronkowe oprawy
Palmeta
Palmetowo-arkadkowy ornament
Palmetowo-wstęgowy ornament
Kratka regencyjna
Grafika
Anthemion w dekoracji zewnętrznej ramy ornamentalnej na oprawie weneckiej, kon. XV w., wg Fürstenberg, De Marinis 1966
Anthemion w dekoracji oprawy renesansowej, XVI w.
Anthemion w dekoracji oprawy renesansowej, XVI w.
Anthemion w dekoracji oprawy renesansowej, XVI w.
Anthemion w dekoracji oprawy renesansowej, XVI w.
Anthemion w dekoracji oprawy renesansowej, XVI w.
Anthemion w dekoracji oprawy empirowej, pocz. XIX w.
Anthemion w dekoracji oprawy klasycystycznej, Niemcy, Carl Lehmann st., 1820, fot. wg: Sonnenburg 1986
Anthemion oraz palmetowy ornament na niemieckiej oprawie empirowej, ok. 1815, wg Sonnenburg 1986
Anthemion i meander, w obramieniu oprawy lipskiej z 1886 r., fot. wg: Łysiak 2004, t. 1
Przypisy
- Burnatowa 1964, s. 14
- Michałowski i in. 1975, s. 55
- Fürstenberg, De Marinis 1966, s. 96, 114-118, 174
- Culot 1979, il. 34, 45-46, nr kat. 17, 27, tabl. XX, XXV
- Sonnenburg 1986, frontyspis, nr kat./il. 24-26, 38-39;
- von Arnim 1992, s. 152, 187;
- Fernández 1994. 29, 35, 61;
- Martín 1994, nr kat./il. 29, 34-35
- Kozakiewicz 1996, s. 15;
- Wittock 2009, nr kat./il. 54-55, 66.
Autor: A.W.
