Plątnik
Spis treści
Plątnik
(łańcuszek, ficbund) (ang. kettle-stitch, fr. chaînette, brochage, niem. Fitzbund, Vizebund, wł. catenella)
Miejsce na grzbiecie ręcznie zszytego bloku książki, w którym nitka jest zadzierzgiwana o nić składki poprzedniej, następnie przechodzi do kolejnej składki i zmienia kierunek (il. 1). Powstające w ten sposób pętelki tworzą łańcuszek leżący na grzbiecie bloku (il. 2).
Historia
W pierwszych, szytych na zwięzy kodeksach, nić szycia dochodziła do końca składki i tam przekładano ją do składki następnej. Celem uchronienia grzbietów składek przed przerywaniem podkładano w tym miejscu skręcony pasek skóry lub sznurek, wokół którego owijała się nić i w ten sposób tworzyła się kapitałka będąca de facto zwięzem (il. 3, 4) (szycie na kapitałkę). Pod koniec XV w. przyjął się i upowszechnił zwyczaj robienia łańcuszkowego zadzierzgiwanego ściegu w niewielkiej odległości od dolnej i górnej krawędzi składek, tzw. plątnika. Ten wynalazek umożliwił zastosowanie innych rodzajów kapitałek.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Kapitałka
Kapitałka gotycka
Kapitałka integralna
Szycie ściegiem w jodełkę
zadzierzgnięcie
Grafika
il. 1. Schemat zadzierzgiwania nici przy przechodzeniu do kolejnej składki, wykonywanie plątnika. (rys. Z. Zjawiński, Introligatorstwo, Warszawa 1965, s. 110.)
il. 2. Schemat powstającego plątnika, łańcuszka w miejscu zadzierzgiwania nici za poprzednią składkę przy przechodzeniu do kolejnej składki. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 116.)
il. 3. Schemat szycia bez plątnika. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 150.)
il. 4. Blok książki szyty bez plątnika, rękopis, XIV w., Biblioteka Kórnicka PAN. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
Przypisy
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002.
- 29. Osięgłowski J., Konserwacja książki w Polsce przedrozbiorowej. Poznań 1985.
- Szirmai J.A., The archeology of medieval bookbinding, New York, 2017.
- Z. Zjawiński, Introligatorstwo, Warszawa 1965.
Autor: MPG
