Fałszowanie opraw
Spis treści
Fałszowanie opraw
(niem. Einbandfalschung)
Wykonywanie opraw w celu wprowadzenia odbiorców w błąd co do znaczenia historycznego i wartości materialnej. Oprawę podaje się za starszą lub pochodzącą z cenionego warsztatu lub kolekcji. W zależności od stopnia premedytacji oraz założonych celów można wyszczególnić różne poziomy fałszowania opraw:
- falsyfikat (oszustwo)
- remboîtage
- imitacja
- naśladownictwo
- kopia.
Historia
Rozwój rynku antykwarskiego oraz bibliofilstwa w II poł. XIX w., wzrost cen na stare druki zachowane w oryginalnych artystycznych oprawach wpłynęły na rozwój zjawiska fałszowania opraw. Wysokie ceny płacone za oprawy sławnych bibliofilów (Jeana Groliera, Thomasa Mahieu, Alexandra Farnese, Matthiasa Korwina) kusiły nieuczciwych handlarzy i introligatorów (Louis Hague w Wlk. Brytanii i we Francji, Vittorio Villa we Włoszech) do tworzenia falsyfikatów. Falsyfikaty były następnie oferowane bibliotekom i muzeom jako oryginały. Dopiero bibliotekarz włoski G. Fumagalli odkrył fałszerstwa bolończyków i w 1902 opublikował wzory fałszywych tłoków. Następnie G.D. Hobson podał charakterystyczne cechy fałszowanych opraw "Canevari" i zreprodukował fałszywe oprawy Groliera. W polskich realiach zjawisko fałszowania opraw nasiliło się ostatnimi laty. Objawia się to zarówno indywidualnymi ofertami sprzedaży falsyfikatów dla bibliotek instytucjonalnych, jak też wystawianiem sfałszowanych ksiąg na publicznych aukcjach. Wśród zarejestrowanych fałszerstw tego rodzaju wyróżniają się: a) polonika o wysokiej wartości historycznej (zazwyczaj uszkodzone - z brakującymi kartami, które zrekonstruowano lub skopiowano) w oprawach z fałszywymi dekoracjami radełkowymi, w rzeczywistości wyciśniętymi z matryc; b) silnie uszkodzone druki, poddane kompleksowej konserwacji bloku i zaopatrzone w oprawę z epoki, ściągniętą w tym celu z innego - mniej wartościowego - woluminu.
Rodzaje fałszerstw
Falsyfikat
Pierwszym ze sposobów fałszowania było kompilowanie idealnych woluminów z kilku książek, np. łączono tekst z rycinami, kartami tytułowymi i oprawami zgromadzonymi z różnych egzemplarzy. Dla stworzenia fałszywej proweniencji znanej biblioteki wytłaczano superekslibrisy, dewizy, herby, monogramy.
Remboitage
Remboitage (fr. remboîtage) polega na wklejeniu bloku książki w okładkę pochodzącą z innego dzieła z tej samej epoki. Na oprawie zacierano stary tytuł a w jego miejsce tłoczono tytuł odpowiedniego dzieła.
Imitacja
Innym procederem było kopiowanie starych opraw i wykonywanie ich imitacji. Fałszerze zaopatrywali oprawy w poszukiwane znaki proweniencyjne lub sygnatury, postarzali je i oferowali za oryginały z dawnych epok.
Naśladownictwo
Naśladownictwo było bardzo popularne od końca XIX i przez cały XX wiek. Uważano, że oprawiając lub przeoprawiając stare książki należy oprawę dopasować stylistycznie do zawartości, do stylu epoki, w której książka powstała. Niekiedy oprawy upodobniano do dzieł z odpowiedniej epoki, czasem zaś wiernie wzorowano się na dziełach innych mistrzów, kopiowano ich rozwiązania zdobnicze, tłoki, materiały. Wprawdzie nie twierdzono, iż są to oryginalne prace cenionych introligatorów, ale samo naśladownictwo nosi znamię plagiatu, zaś gdy po wielu latach oprawa nabierze patyny, nie znając losów egzemplarza można w dobrej wierze uznać ją za oryginalną.
Kopia
Niekiedy introligatorzy wykonywali, i wykonują nadal, kopie dawnych opraw. Współcześnie nie sprawia trudności wykonanie repliki pojedynczych tłoków czy nawet plakiety obejmującej całą okładkę. Kopie bywają wykonywane dla opraw zniszczonych, które zastępują. Choć zamawiający i wykonawca działają w dobrej wierze ratowania dawnej księgi, to wprowadzają nową materię w miejsce zabytkowej. Repliki wykonywane są także dla wydawnictw faksymilowych.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Remboîtage
Oprawa z epoki
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- Fałszowanie opraw, w; Encyklopedia wiedzy o książce, pod. red. A. Birkenmajera, Wrocław 1971, szp. 692, 2068-2069.
- G.D. Hobson, Maioli, Canevari and others, Boston 1926, s. 120-170.
- H. Helwig, Einbandfälschungen, Stuttgart 1968.
- G. Bogeng, Der Bucheinband. Ein Handbuch für Buchbinder und Bücherfreunde, wyd. 2, Halle 1940,s. 167-168.
- W. Ślesiński, Fałszerstwa rzemiosła artystycznego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1994
Autor: E.P.
