Przerysy opraw

Spis treści

1 Przerysy opraw
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Przerysy opraw

(także: odrysy opraw, frotaż) (ang. rubbings; fr. frottis; niem. Durchreibung)

Charakterystyczna dla tegumentologii technika badawcza, polegająca na uzyskiwaniu monochromatycznej (ciemnoszaro-białej) reprodukcji reliefowej dekoracji opraw. Polega na nałożeniu na całą okładzinę, lub jej fragment, arkusza miękkiego i cienkiego papieru, a następnie szybkim pocieraniu jego powierzchni grafitem ołówka o średniej miękkości. Odwzorowane w ten sposób ornamenty i motywy dekoracyjne w skali 1:1, zebrane z wielu opraw, są pierwszorzędnym materiałem analitycznym, pozwalającym m.in. na określanie liczby i formy narzędzi zdobniczych z jednej introligatorni oraz precyzyjne porównywanie zdobień stosowanych w różnych introligatorniach. Stanowi to podstawę do precyzyjnego opisu oraz atrybucji dzieł (identyfikacja opraw), jak również do badań z zakresu ikonografii i ewolucji formalno-stylowej w zdobnictwie introligatorskim. Po raz pierwszy p. o. zastosował na dużą skalę pod koniec XIX w. Paul Schwenke, wskazując na ich ogromną rolę w określaniu czasu i miejsca powstania opraw. Technika p. o. okazała się bardziej wiarygodna w oddawaniu niuansów formy np. wycisków pojedynczych tłoków lub radełkowań niż odrysowywanie ich tuszem na biało-czarno. Tę drugą spopularyzował w końcu XIX w. angielski badacz William H. J. Weale; w Polsce zaś stosowana była m.in. przez Ludwikę Dobrzyńską-Rybicką (1918) i Annę Lewicką-Kamińską (1956). W ciągu XX w., za sprawą takich badaczy jak Konrad Haebler, Ernst Kyriss, Ilse Schunke czy Konrad von Rabenau p. o. stały się w kręgu niemieckim najpowszechniejszą formą odwzorowywania detali dekoracji introligatorskich, szybko oddziałującą na praktykę tegumentologiczną w innych krajach. W Polsce już w 1917 r. zastosował ją Adam Chmiel, a w okresie międzywojennym m.in. Kazimierz Piekarski – autor niezachowanego zbioru p. o. obejmującego ok. 1000 polskich introligatorni z XV-XVI w. W okresie powojennym większe zespoły p. o. zgromadzono pod kierunkiem Alodii Kaweckiej-Gryczowej w ramach prac nad Centralnym Katalogiem Inkunabułów; z kolei pod koniec lat 70. XX w. pokaźny zbiór p. o. (głównie z Biblioteki Jagiellońskiej) utworzyła Anna Lewicka-Kamińska. Współcześnie, mimo dostępności zaawansowanych technik reprodukcji cyfrowej o wysokiej rozdzielczości, p. o. nadal pozostają niezastąpionymi narzędziami w badaniach oprawoznawczych. Wyrazem tego są niektóre bazy opraw, zawierające wyłącznie p. o. lub fotografie wraz z p. o. Największy i stale rozbudowywany zbiór tego rodzaju zawiera Einbanddatenbank w ramach Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz w Berlinie (dane publikowane są na stronie https://www.hist-einband.de/); w Polsce zdigitalizowane p. o. znajdują się w bazie Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, powstałej w 2011 r. wg koncepcji Arkadiusza Wagnera (https://ptpn.locloud.pl/collections/).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Bazy opraw
Identyfikacja oprawy
Katalogowanie opraw
Opis oprawy

Grafika

Przykład przerysu całej okładziny w artykule A. Chmiela, Z dawnych opraw..., "Exlibris", 1917
Przerys superekslibrisu w dziele K. Piekarskiego, Superexlibrisy polskie..., Kraków 1929
Przykład tablicy z zestawem przerysów wycisków tłoków z jednej oprawy w dziele E. Kyrissa, Verzierte gotische Einbände..., Stuttgart 1965
Przykład tablicy w dziele E. Laucevičiusa, XV – XVIII a. knygų..., Vilnius 1972, z przerysami dekoracji kilku opraw renesansowych
Przykład tablicy w dziele I. Schunke, Die Schwenke Sammlung...Berlin 1979 z przerysami różnych form rozet gotyckich
Przykłady przerysów wycisków tłoków w bazie Einbanddatenbank prowadzonej w ramach Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz w Berlinie
Przykład arkusza z zebranymi przerysami dekoracji jednej oprawy przeznaczonymi do Bazy Opraw PTPN, przerysy: A. Wagner, 2011
Czarno-białe rysunki dekoracji opraw w dziele W. H. J. Wheale'a i L. Taylora, Early stamped..., London 1922
Czarno-białe rysunki dekoracji opraw w dziele H. Lewickiej-Kamińskiej, Renesansowy księgozbiór..., Wrocław 1956