Papiery wytłaczane
Spis treści
Papiery wytłaczane
(papiery reliefowe ślepotłoczone, gofrowane, fakturowe, deseniowe, skórzane) (ang. embossed papers, niem. geprägtes Papier, reliefiertes Papier, gepresstes Papier, Prägepapier, fr. papier gaufré)
Papiery o reliefowej fakturze, uzyskanej w drodze wytłaczania (gofrowania) przy użyciu podwójnych form, z których jedna posiada wypukły, druga wklęsły kształt wzoru. Dekoracja może zagłębiona lub wypukła, może też stanowić kombinację obu form. Wytłaczaniu poddawano zarówno papiery surowe jak i barwne. Wytłaczane papiery barwne stanowiły imitację skóry. Miały duże zastosowanie w introligatorstwie, stanowiły materiał obleczeniowy, służyły do wytwarzania różnych wyrobów galanteryjnych. Były także, obok cienkich skórek, materiałem do wykonywania szyldzików.
Rzadziej produkowano papiery wytłaczane dwustronnie, zwykle były to papiery o dużej gramaturze (kartony), przeznaczone na okładki broszurowe książek i zeszytów.
Historia
Papiery wytłaczane zaczęto stosować na początku XVIII w., kiedy to w krajach niemieckojęzycznych upowszechniło się oprawianie druków ulotnych (mów i oracji pogrzebowych), w papiery w kolorach żałobnych, tj. czerni i fioletu. Bardzo często dodatkową ozdobą tych papierów było wykonane na nich ślepe tłoczenie. Dekorację stanowił częsty motyw vanitas, tj. robaki i pająki w połączeniu z ornamentem roślinnym. Do oprawiania innego rodzaju literatury przygotowywano papiery w innych kolorach.
Produkcją zajmowali się wytwórcy papierów reliefowych, obok papierów barwnych wykonywali papiery reliefowe metaliczne. Do współczesnych czasów zachowały się papiery wykonane przez Johanna Michaela Schwibachera z Augsburga, ozdobiony tą samą matrycą papier czarny oraz pokryty płatkami metalu.
Opis techniki
Podłożem do wykonania tłoczenia był papier biały lub barwiony, pokryty kilkoma warstwami kleju kostnego lub skórnego, a następnie hydrofobizowany (uodparniany na wilgoć) przez naniesienie roztworu ałunu z dodatkiem saletry i octu winnego. Następnie arkusz umieszczano pomiędzy matrycą i patrycą (lub matrycą i miękkim podkładem), całość sprasowywano. Tłoczenie można było wykonać matrycą drewnianą, metalową lub walcem przy użyciu prasy drukarskiej, miedziorytniczej lub walcarki.
Od lat 80. XIX wieku wytwarzanie papierów wytłaczanych uległo uprzemysłowieniu, do wytłaczania wzorów zastosowano stalowe walce z wygrawerowanym wzorem, działające nie tylko naciskiem, ale także temperaturą. Poszerzeniu ulegała także gama środków chemicznych służących do barwienia papieru oraz lakierowania: obok kleju kostnego, szelaku i wosku do użycia weszły kazeina, albumina, olej, kauczuk i szereg innych substancji chemicznych, w wyniku czego powleczony tą warstwą papier zaczął imitować skórę (papier skórzany, sztuczna skóra).
Rodzaje papierów wytłaczanych
Wzory wytłaczane na papierach były zależne od trendów mody. Początkowo były to wzory floralne i zoomorficzne, później wzory zaczęły imitować wygląd skóry, płótna, jedwabiu (mora), następnie dołączyły motywy geometryczne, żyłkowania, słoje drewna i wiele innych, fantazyjnych.
Specjalnym rodzajem papierów wytłaczanych są papiery zindywidualizowane, użytki przeznaczone na konkretne obiekty. Papiery takie wytwarzana jako półfabrykaty w produkcji pudełek do bombonierek. Przeznaczony do oklejenia pudełka papier był specjalnie zaprojektowany, miał drukowaną (zwykle chromolitograficznie) i złoconą dekorację, wzbogaconą o reliefowe tłoczenia. W analogiczny sposób przygotowywano papiery na obleczenia opraw à la bombonierka.
Zobacz też
Groszek
Papiery dekoracyjne
Papier safianowy
Papier szagrynowy
Papier wytłaczany giloszowy
Sztuczna skóra
Mora
Gofrowanie
À la bombonierka oprawa
Grafika
Papier dekoracyjny, z którego wykonano obleczenie książki zawierającej mowę pogrzebową wydaną w Augsburgu w 1738 r.
Papier o wzorze floralnym, koniec XIX w.
Papier o wzorze fantazyjnym, ok. 1860.
Papier o wzorze skóry krokodylej, koniec XIX w.
Papier o wzorze spiralnym, pocz. XX w.
Papier o wysokim reliefie, pocz. XX w.
Przypisy
- Berger S. E., The Dictionaty of the Book: A Glossary for Book Collectors, Booksellers, Librarians and Others, Lanham, Boulder, New York, London, 2016.
- Cloonan M. V. Early bindings in Paper a Brief History of Hand-Made Paper-Covered Books with Multilingual Glossary, 1990.
- Cloonan M. V., European Paper-Covered Books from the Fifteenth through the Eighteenth Centuries, Iowa, 1987.
- Decorative Endpapers, “The Victoria and Albert Color Books”, Nowy Jork, 1986.
- Krauze S., Rinck J., Buntpapier – ein Bestimmungsbuch, Decorated Papers – a Guidebook, Sierpapier – een Gids, Stuttgart, 2016, s. 90-107..
- Kromp D., Bunt(es) Papier [2018] źródło: https://ilab.org/sites/default/files/catalogs/files/Bunt(es)_Papier_1.pdf [dostęp: 01. 07. 2018 r.]
- Macchi Federico, Macchi Livio, Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002.
- Siemieniako E., Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Dekoracyjne papiery ręcznie wykonywane stosowane w oprawach książek od XV do XVIII w. Katalog zbiorów papierów dekoracyjnych w oprawach książek Biblioteki Kórnickiej PAN, wydruk komputerowy,(promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMK, Toruń 2018.
- Tomaszewski J., Dudek K., Ręcznie zdobione papiery introligatorskie , Kraków 2002.
- Voorn H., The Dutch Papers in the Collection of the Royal Library in the Hague, „IPH yearbook”, 1986, s. 155 – 160.
- Weichelt A., Buntpapier-Fabrikation, Berlin 1908, s. 197-208.
Autor: E.P., M.P.G.
