Kartusz

(ang. cartouche; fr. cartouche)

w sztukach zdobniczych: ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, bądź kompozycji plastycznej (np. malarskiej, rzeźbiarskiej, graficznej). Począwszy od renesansu w introligatorstwie chętnie wykorzystywano jego walory dekoracyjne w wizerunkach herbów (superekslibrisy), postaci (np. popiersia Chrystusa Salwatora), a w mniejszym stopniu napisów (tzw. kartusze inskrypcyjne, np. renesansowy k. z inskrypcją jako superekslibris na niektórych Monumentach Zygmunt Augusta). W dziejach sztuki forma k. podlegała wyraźnej ewolucji; szczególnie okazałe tworzono w okresie manieryzmu (o formach okuciowo-rollwerkowych a później ogonowych, z groteskami i innymi, drobniejszymi motywami). W baroku często przyjmowały formy architektoniczno-ornamentalne (np. małżowionowo-chrząstkowe i regencyjne), w rokoku zaś odznaczały się lekkością i asymetrią rocailli. Na oprawach klasycyzujących rzadko spotykane, odrodziły się na oprawach romantycznych i historyzujących (np. okazały neobarokowy kartusz z herbem Rzeczypospolitej na oprawach paryskich Wincentego Kisiela, z lat 40-50 XIX w.). Do historyzujących form k. niekiedy wracają też introligatorzy XX-XXI w.