Gemma
Spis treści
Gemma
(ang. gemstone, gem; fr. gemme)
Owalny lub okrągły kamień szlachetny bądź półszlachetny z reliefową dekoracją (w przypadku opracowanej wypukło – zwany kameą, a opracowanej wklęsło – intaglio); antyczne gemmy oraz wzorowane na nich średniowieczne „pseudokamee” (wg F. Steenbock) były szczególnie cenionym elementem dekoracji i wymowy ideowej wczesnośredniowiecznych sprzętów liturgicznych, w tym złotniczych opraw ksiąg, na których najczęściej wkomponowywano je między inne kamienie ozdobne (np. Ewangeliarz królowej Teodolindy, pocz. VII w., katedra w Monzie, zob. kameryzowanie). Na gotyckich oprawach złotniczych używane rzadko (np. rękopis 2387, Biblioteka Czartoryskich, XIII-XIV w.). Wyciskane w skórze z tłoków złocone imitacje gemm zyskały sporą popularność w introligatorstwie renesansowym (kameowe oprawy). Antykizujące formy mają też g. na nielicznych historyzujących oprawach XIX w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Historyzujące oprawy
Kameowe oprawy
Kameryzowanie
Złotnicze oprawy
Grafika
Gemmy z I-IV w. n.e. oraz kamienie szlachetne na oprawie Ewangeliarza Teodolindy, pocz. VII w., katedra w Monzie, repr. wg: Ganz 2015
Gemmy i kamienie szlachetne w złotniczej ramie oprawy francuskiej z XIII-XIV w., Biblioteka Czartoryskich, repr. wg: Komornicki 1925.
Przypisy
- Steenbock 1965, nr kat. 12, 43, 98 i in.;
- Kozakiewicz 1996, s. 131;
- Bologna 1998, s. 22-23;
- Kobielus 2012, s. 184-185;
- Ganz 2015, 227-238, 307-315;
Autor: A.W.
