Papier ręcznie czerpany welinowy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "==Papier ręcznie czerpany welinowy== (ang. handmade wove paper) Papier będący wytworem rzemiosła papierniczego, produkowany (czerpany) ręcznie ramką z sitem, zazw...")
 
Linia 1: Linia 1:
 
==Papier ręcznie czerpany welinowy==
 
==Papier ręcznie czerpany welinowy==
 
(ang. handmade wove  paper)
 
(ang. handmade wove  paper)
−
Papier będący wytworem rzemiosła papierniczego, produkowany (czerpany) ręcznie ramką z sitem, zazwyczaj wysokogatunkowy.  
+
Papier ręcznie czerpany na sicie tkanym z drutu, pozbawiony reliefu odciskanego przez sito żeberkowe, który nie wykazuje znaku wodnego sita i charakteryzuje się - w porównaniu z papierem ręcznie czerpanym żeberkowym - znacznie gładszą powierzchnią.
  
 
==Historia==
 
==Historia==
−
Tradycja głosi, że wynalazcą papieru był chiński dostojnik Caj Lun (Tsai Lun), który w 105 r.n.e. położył przez cesarzem pierwszy wyczerpany arkusz papieru. Historia wynalazku papieru jest jednak bardziej skomplikowana i wydaje się wielce prawdopodobne, że papier wywodzi się od tapy, na co wskazuje także ideogram, który później w języku chińskim zaczął oznaczać papier. W tym znaczeniu w chińskich słowniku dla oznaczenia materiału pisarskiego pojawił się w 69 r., zatem przed Caj Lunem. Opinia, że papier wywodzi się od tapy jest obecnie coraz bardziej akceptowana. Biografia Caj Luna wskazuje, że znane mu były tajniki wyrobu tapy. Nie dziwi zatem, że pierwszym zastosowanym przez niego surowcem było łyko drzewne (morwa). Powszechna nieświadomość, że w wyrobie tapy utrwaliła się technologia znana z późniejszej technologii papieru powoduje, że wynalazek papieru zawisa niejako w próżni. W ten sposób powstają hipotezy, że wynalazku papieru dokonali Arabowie lub nawet, że wynaleziono go w Indiach, a co do postaci Caj Luna, że jest on postacią wręcz legendarną lub że wyłącznie powielił wcześniejsze dokonania. W Chinach uważany jest jednak za błogosławionego przodka i patrona papierników. Chińska technika czerpania papieru z zastosowaniem giętkiego jak mata pływającego sita utrwaliła się na całym obszarze Azji (nadal stosowana w Tajlandii i Nepalu). Otrzymywano papiery wysokiej jakości lecz bez znaków wodnych. W miarę upowszechniania się papieru w Chinach, umiejętność jego wyrobu  zaczęła przenikać poza granice Państwa Środka. Pierwszym krajem była Korea, do której już w 384 r. przeniknęła ta sztuka. Uważa się, że Koreańczycy byli pierwszymi, którzy wprowadzili duże formy zanurzeniowe z ruchomym sitem zanurzeniowym. W 610 r. sztuka czerpania papieru, za sprawą mnicha koreańskiego Doncho, przeniknęła do Japonii. Japończycy zaczęli papier znakować. Z poł. VIII w. pochodzą najstarsze na świecie próbki papieru, w przezroczu którego widoczne są znaki. Powstały one jednak w wyniku odciśnięcia pieczęci cesarskich, a nie podczas formowania arkusza. W Korei i Japonii stosowano chińską formę zanurzeniową. Natomiast na południe od Chin zaczęło się upowszechniać formowanie papieru za pomocą formy pływającej, np. w VII w na terenach Tajlandii, w Tybecie, Nepalu, Bhutanu, Wietnamu. Przyjmuje się, że rzemiosło papiernicze przez Turków i Arabów zostało poznane za sprawą chińsko-turkiestańskich jeńców wojennych w poł. VIII w. Aczkolwiek udokumentowana jest data 712 r., gdzie wiadomo, że w Samarkandzie było czynnych kilka warsztatów papierniczych. Z Samarkandy wyrób papieru za pomocą formy zanurzeniowej rozprzestrzenił się szybko na zachód, poprzez Bagdad do Damaszku, gdzie ok. 794 r. zaczęto wyrabiać papier. Arabowie opanowali rozległe tereny obejmujące swoim zasięgiem część Azji, Afryki i Europy. Z pocz. X w. rozpoczęto wyrób papieru w Palestynie i Egipcie, a także na Płw. Iberyjskim oraz zapewne na Sycylii. Arabowie, którzy początkowo zajmowali się produkcją papieru w Europie kontynuowali chińskie rzemiosło, nieco tylko zmodyfikowane. Papier ten, produkowany wyłącznie z włókien łykowych lnu i konopii nie sprostał wymaganiom europejskim, pod względem jakości i ilości. Zadanie to przypadło w udziale Włochom i to oni przyczynili się do wypracowania europejskiej techniki czerpania papieru oraz pojawienia się znaku wodnego. Cechą charakterystyczną tej techniki jest nieruchome sito żeberkowe wykonane z drucianych pręcików przytwierdzonych na stałe do drewnianej ramy. Na wyczerpanym arkuszu pozostaje odbicie sita widoczne w przeźroczu jako rozjaśnienia. Włosi nazwali je "marca d'aqua' (znak wodny). Cechę tę zaczęto wykorzystywać do znakowania papierów. Technika wymagała dopracowania, przede wszystkim ze względu na odpowiedniej grubości drut, który uzyskano dopiero ok. 1400 r. W 2. poł. XVIII w. zaczęto stosować sito druciane o splocie tkanym, które nie odbijało się w papierze, powstawał w ten sposób tzw. papier welinowy. Przemieszczanie się do poszczególnych krajów Europy umiejętności wyrobu papieru, postępowało wg następującej kolejności: Hiszpania - 1144 r., Katalonia - 1193 r., Włochy - 1268 r., Francja - 1326 r., Niemcy - 1390 r., Portugalia - 1411 r., Szwajcaria - 1411 r., Anglia - 1488 r., Polska - 1491 r., Austria - 1498 r., Czechy - 1505 r., Szwecja - 1523 r., Szkocja  - 1588 r., dania - 1590 r., Finlandia - 1667 r., Norwegia  - 1687 r. Obecnie papier czerpany wytwarza się w niewielkich ilościach na cele wydawnictw bibliofilskich, drukowania aktów państwowych, dokumentów urzędowych, na cele artystyczne i konserwatorskie.
+
Wynalazku sita tkanego z drutu dokonał James Whatman (starszy) najprawdopodobniej w 1756 r., a może już w 1754 r. Wynalazek miał ścisły związek z drukowaniem wklęsłym. Technika wymaga jak najściślejszego przylegania papieru do metalowej matrycy z grawerunkiem wypełnionym farba drukarską. Papie żeberkowy z rozwiniętym reliefem powierzchni nie spełniał tych oczekiwań. Tylko dzięki spełnianiu tych oczekiwać oraz możliwości produkcji papieru o dużym formacie, należy przypisać tak duże rozpowszechnienie się papieru welinowego. pierwszy papier welinowy wykazywał jeszcze pewien relief powierzchni, dający się zaobserwować w przeźroczu w postaci "strefy cienia", po obu stronach linii styku sita tkanego z listwą ramy, do której przytwierdzono sito. Wskazuje to na fakt, że do wyrobu pierwszych papierów welinowych Whatman zastosował tradycyjną formę zanurzeniową, w której zmienił jedynie sito. Jedna już w wydanej w 1759 r. książce (J. Baskerville "Paradise Regained", subtelności nowego kroju pisma opracowanego przez Baskervilla nie mogły być oddane z przyczyn technicznych na papierze żeberkowym) zastosowano papier welinowy wykazujący jednorodność przeźrocza na całej powierzchni. James Whatman osiągnął to wprowadzając do formy papierniczej pomiędzy listwy mocujące sito (ang. rib) jeszcze po dwie dodatkowe listwy. Sito nie było do nich mocowane, stanowiły one wyłącznie oparcie dla sita (il. 1). W przypadku sita żeberkowego, żeberka ułożone prostopadle do listew, nadają mu sztywność w tym kierunku, które nie wykazuje sito tkane. Ta drobna zmiana nieoczekiwanie poprawiła odwadnianie zawiesiny włókien prowadząc do jednorodnego przeźrocza papieru, z tego powodu listwy te określa się jako odwadniające (ang. water bar). Na kontynencie europejskim pierwsze próby produkcji papieru welinowego podjęto najpierw we Francji w l. 1780 - 1783 (W Polsce z resztą przyjęto francuską nazwę velin, czyli welinowy), następnie w Niemczech w 1795 r.,Włoszech w 1796 r., w Holandii w 1807 r. (w 1788 r. w USA). W Europie początkowo wypowiadano się krytycznie o nowej metodzie, co związane było z radykalnym spowolnieniem odwadniania zawiesiny włókien i przekładało się na obniżenie wydajności produkcji w porównaniu z produkcją papieru na tradycyjnym sicie żeberkowym. We Francji papiernicy (Montgolfier, Johannot) wprowadzili formę papierniczą z dwoma sitami: wierzchnie tkane, spodnie żeberkowe o odl. żeberek ok 5 mm. Taki układ sit umożliwił radykalną poprawę szybkości odwadniania zawiesiny.  
 +
 
 +
==Znakowanie papierów ręcznie czerpanych welinowych==
 +
Początkowo papiery welinowe nie były znakowane. Poczynając od 1800 r. o sita tkanego zaczęto przytwierdzać filigrany z drutu, tworząc w ten sposób w przeźroczu papierów obraz filigranu, który najczęściej stanowił inicjał papiernika lub nazwa papierni umiejscowione przy krawędzi arkusza. Jednakże nieco wcześniej odkryto, że sito tkane umożliwia zupełnie nowy sposób znakowania papieru już w fazie jego formowania. Sito tkane dawało się łatwo tłoczyć, a wypukłości tworzyły w arkuszu miejsca cieńsze, widoczne w przeźroczu jako rozjaśnienia natomiast wklęsłości tworzyły zaciemnienia. Zatem wytłoczone sito tkane - nie zawierając dodatkowych aplikacji - powoduje wystąpienie znaku wodnego w przeźroczu papieru. Tę istotną w znakowaniu papieru zastosowano po raz pierwszy w l. 1793 - 96 we Francji (w drukowaniu asygnat). Technikę tę wkrótce udoskonalono celem produkcji papieru trudnego do podrobienia. Tłoczenia na sicie tkanym wykonywano przy pomocy matrycy i patrycy w ten sposób uzyskano w przeźroczu papieru obraz przejść tonalnych. Znak wodny powstający w papierze welinowym na tak ukształtowanej powierzchni sita tkanego, nazywa się cieniowanym lub trójwymiarowym. Papiery w ten sposób znakowane zaczęto wytwarzać tuz po 1800 r. Oryginalny sposób znakowania papierów ręcznie czerpanych welinowych zastosował w 1818 r. Wiliam Congreve. Opracował wyrób papieru wielowarstwowego, gdzie każda warstwa była uformowana z różnych zawiesin (niebarwionych i barwnych) i na różnych sitach. Umożliwiło to wyrób papieru ze znakami wodnymi kolorowymi. Technika ze względu na pracochłonność nie była nigdy stosowana na skalę masową. udoskonalanie metod znakowania papierów wspierane było przez instytucje rządowe i banki.
  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
Linia 13: Linia 16:
 
[[Filigran]] <br>
 
[[Filigran]] <br>
 
[[Znak wodny]] <br>
 
[[Znak wodny]] <br>
 +
 +
==Grafika==
 +
 +
<gallery>
 +
File:DSCF0907.JPG|il. 1. Schemat sita tkanego z listwami odwadniającymi wprowadzonego po 1754 r. przez J. Whatmana (starczego, wg R.L. Hillsa. (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991, s. 158)
 +
 +
</gallery>
 +
 +
==Zobacz też==
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
 
# Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991.
 
# Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991.
−
# Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971.
 
−
# faber W., Sztuka znaku wodnego, Warszawa 2010.
 
−
# Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Ossolineum 1986.
 
  
 
----
 
----
 
Autor: '''M.P.G.'''
 
Autor: '''M.P.G.'''

Wersja z 12:24, 17 lut 2020

Papier ręcznie czerpany welinowy

(ang. handmade wove paper) Papier ręcznie czerpany na sicie tkanym z drutu, pozbawiony reliefu odciskanego przez sito żeberkowe, który nie wykazuje znaku wodnego sita i charakteryzuje się - w porównaniu z papierem ręcznie czerpanym żeberkowym - znacznie gładszą powierzchnią.

Historia

Wynalazku sita tkanego z drutu dokonał James Whatman (starszy) najprawdopodobniej w 1756 r., a może już w 1754 r. Wynalazek miał ścisły związek z drukowaniem wklęsłym. Technika wymaga jak najściślejszego przylegania papieru do metalowej matrycy z grawerunkiem wypełnionym farba drukarską. Papie żeberkowy z rozwiniętym reliefem powierzchni nie spełniał tych oczekiwań. Tylko dzięki spełnianiu tych oczekiwać oraz możliwości produkcji papieru o dużym formacie, należy przypisać tak duże rozpowszechnienie się papieru welinowego. pierwszy papier welinowy wykazywał jeszcze pewien relief powierzchni, dający się zaobserwować w przeźroczu w postaci "strefy cienia", po obu stronach linii styku sita tkanego z listwą ramy, do której przytwierdzono sito. Wskazuje to na fakt, że do wyrobu pierwszych papierów welinowych Whatman zastosował tradycyjną formę zanurzeniową, w której zmienił jedynie sito. Jedna już w wydanej w 1759 r. książce (J. Baskerville "Paradise Regained", subtelności nowego kroju pisma opracowanego przez Baskervilla nie mogły być oddane z przyczyn technicznych na papierze żeberkowym) zastosowano papier welinowy wykazujący jednorodność przeźrocza na całej powierzchni. James Whatman osiągnął to wprowadzając do formy papierniczej pomiędzy listwy mocujące sito (ang. rib) jeszcze po dwie dodatkowe listwy. Sito nie było do nich mocowane, stanowiły one wyłącznie oparcie dla sita (il. 1). W przypadku sita żeberkowego, żeberka ułożone prostopadle do listew, nadają mu sztywność w tym kierunku, które nie wykazuje sito tkane. Ta drobna zmiana nieoczekiwanie poprawiła odwadnianie zawiesiny włókien prowadząc do jednorodnego przeźrocza papieru, z tego powodu listwy te określa się jako odwadniające (ang. water bar). Na kontynencie europejskim pierwsze próby produkcji papieru welinowego podjęto najpierw we Francji w l. 1780 - 1783 (W Polsce z resztą przyjęto francuską nazwę velin, czyli welinowy), następnie w Niemczech w 1795 r.,Włoszech w 1796 r., w Holandii w 1807 r. (w 1788 r. w USA). W Europie początkowo wypowiadano się krytycznie o nowej metodzie, co związane było z radykalnym spowolnieniem odwadniania zawiesiny włókien i przekładało się na obniżenie wydajności produkcji w porównaniu z produkcją papieru na tradycyjnym sicie żeberkowym. We Francji papiernicy (Montgolfier, Johannot) wprowadzili formę papierniczą z dwoma sitami: wierzchnie tkane, spodnie żeberkowe o odl. żeberek ok 5 mm. Taki układ sit umożliwił radykalną poprawę szybkości odwadniania zawiesiny.

Znakowanie papierów ręcznie czerpanych welinowych

Początkowo papiery welinowe nie były znakowane. Poczynając od 1800 r. o sita tkanego zaczęto przytwierdzać filigrany z drutu, tworząc w ten sposób w przeźroczu papierów obraz filigranu, który najczęściej stanowił inicjał papiernika lub nazwa papierni umiejscowione przy krawędzi arkusza. Jednakże nieco wcześniej odkryto, że sito tkane umożliwia zupełnie nowy sposób znakowania papieru już w fazie jego formowania. Sito tkane dawało się łatwo tłoczyć, a wypukłości tworzyły w arkuszu miejsca cieńsze, widoczne w przeźroczu jako rozjaśnienia natomiast wklęsłości tworzyły zaciemnienia. Zatem wytłoczone sito tkane - nie zawierając dodatkowych aplikacji - powoduje wystąpienie znaku wodnego w przeźroczu papieru. Tę istotną w znakowaniu papieru zastosowano po raz pierwszy w l. 1793 - 96 we Francji (w drukowaniu asygnat). Technikę tę wkrótce udoskonalono celem produkcji papieru trudnego do podrobienia. Tłoczenia na sicie tkanym wykonywano przy pomocy matrycy i patrycy w ten sposób uzyskano w przeźroczu papieru obraz przejść tonalnych. Znak wodny powstający w papierze welinowym na tak ukształtowanej powierzchni sita tkanego, nazywa się cieniowanym lub trójwymiarowym. Papiery w ten sposób znakowane zaczęto wytwarzać tuz po 1800 r. Oryginalny sposób znakowania papierów ręcznie czerpanych welinowych zastosował w 1818 r. Wiliam Congreve. Opracował wyrób papieru wielowarstwowego, gdzie każda warstwa była uformowana z różnych zawiesin (niebarwionych i barwnych) i na różnych sitach. Umożliwiło to wyrób papieru ze znakami wodnymi kolorowymi. Technika ze względu na pracochłonność nie była nigdy stosowana na skalę masową. udoskonalanie metod znakowania papierów wspierane było przez instytucje rządowe i banki.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Papier
Papier ręcznie czerpany
Papier ręcznie czerpany żeberkowy
Filigran
Znak wodny

Grafika

  • il. 1. Schemat sita tkanego z listwami odwadniającymi wprowadzonego po 1754 r. przez J. Whatmana (starczego, wg R.L. Hillsa. (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991, s. 158)

Zobacz też

Przypisy

  1. Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991.

Autor: M.P.G.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Papier_ręcznie_czerpany_welinowy&oldid=6332”