Katalogowanie opraw: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 15:03, 3 lis 2021

Katalogowanie opraw

W praktyce biblioteczno-archiwalnej najczęściej tożsame z uwzględnianiem opraw w katalogowaniu druków i rękopisów. Autonomiczne k. o. jest znacznie rzadsze, przeważnie podejmowane w ramach baz opraw lub wystaw. Postulaty k. o. pojawiły się w Niemczech i Anglii pod kon. XIX w. jako konsekwencja wzrastającego zainteresowania tymi artefaktami w badaniach nad dawną książką. W tym okresie zaczęły powstawać w Niemczech pierwsze zbiory przerysów opraw, a ściślej – elementów ich dekoracji wyciskanej z tłoków, radełek i plakiet, stanowiące podstawę badań atrybucyjnych oraz k. o. w rozproszonych zbiorach (P. Schwenke, K. Haebler i in.). Szczególne zasługi w propagowaniu k. o. miał w l. 20. XX w. J. Hofmann, zabiegający o stworzenie centralnego katalogu „godnych uwagi” opraw z bibliotek niemieckich. Z myślą o nim opracowano ujednolicony wzór perforowanej karty katalogowej (zaaprobowanej w 1929 r. przez międzynarodowe środowisko bibliotekarzy) z centralnym miejscem na dane bibliograficzne i sygnaturę dzieła oraz 10 rubrykami wzdłuż obrzeży, zawierającej numeryczne oznaczenia danych: I – czas powstania, II – kraj, III – szczególne cechy stylowe (14 kategorii), IV – zleceniodawca (8 kateg.), V – technika wykonania (13 kateg.), VI – materiał obleczenia (10 kateg.), VII – barwa obleczenia (5 kateg.), VIII – technika dekoracji (20 kateg.), IX – pozostałe cechy szczególne (12 kateg., w tym: nietypowy format, łańcuch, ekslibris, „inne” wyróżniki), X – adnotacja o walorze wystawienniczym egzemplarza. Mimo, że do kon. l. 30. XX w. program k. o. podjęto w ponad 30 bibliotekach, jego realizacja napotkała na ogromne trudności głównie w sferze kompetencji bibliotekarzy oraz finansowania. W Polsce inicjatywę k. o. w ramach badań nad staropolskimi warsztatami introligatorskimi podjął na pocz. l. 20. XX w. K. Piekarski. W tym celu opracował wzór karty katalogowej, cechującej się jednak nadmierną szczegółowością, przesądzającą o jej faktycznym odrzuceniu przez bibliotekarzy (sam autor korzystał z niego wyjątkowo). Krytyki takiej koncepcji k. o. dokonał w 1951 r. A. Birkenmajer, proponując w zamian formułę rozbudowanego →opisu oprawy, stosowaną w jego przedwojennych, analitycznych tekstach tegumentologicznych. Ze strony powojennych bibliotekarzy spotkała się ona z niewielkim zainteresowaniem, czemu towarzyszyły – podobnie jak wcześniej w Niemczech – nieprzygotowanie merytoryczne kadry oraz ubóstwo literatury pomocniczej.

W kręgu niemieckim owocem wieloletnich prac nad przerysami opraw stały się publikacje pełniące rolę porównywalną do botanicznych „kluczy do oznaczania” warsztatów introligatorskich na podstawie jednego lub kilku ornamentów i motywów zdobniczych, wypreparowanych z opraw i uszeregowanych wg kryterium ikonograficznego (E. Kyriss, I. Schunke i in.). Równoległy nurt w k. o. wiąże się z publikacjami książkowymi, poświęconymi zbiorom poszczególnych bibliotek. Wzrost znaczenia rozbudowanych informacji o oprawach obserwuje się zwłaszcza w k. paleotypów i starych druków (w Polsce np. inkunabuły Biblioteki Seminaryjnej w Pelplinie oraz Biblioteki Narodowej w Warszawie, stare druki XVI w. w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie oraz Ossolineum we Wrocławiu i in.). Ogromną rolę w poznaniu dorobku wybitnych introligatorów bądź kolekcji słynnych bibliofilów odgrywają też k. o. zamieszczane w publikacjach monograficznych. W takich wypadkach noty (o różnym stopniu szczegółowości) i zdjęcia opraw dopełniają treść analityczną. Równie ważne w popularyzacji wiedzy o introligatorstwie są k. o. towarzyszące wystawom – zarówno stricte tegumentologicznym, jak i o szerszym zakresie tematycznym.

Doniosłym wydarzeniem w międzynarodowej tegumentologii było powstanie w kon. lat 90. XX w. tzw. Einbanddatenbank, redagowanej przez zespół bibliotekarzy ze Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz w Berlinie. Skatalogowane w tej bazie kilkanaście tys. przerysów dekoracji opraw z XV-XVI w. ze zbiorów kilku placówek niemieckich stanowi znakomite, powszechnie wykorzystywane źródło informacji z zakresu atrybucji, datacji czy też stylu dekoracji opraw. W dobie digitalizacji zbiorów bibliotecznych i archiwalnych bazy opraw przejmują rolę tradycyjnych, kartkowych k. o., górując nad nimi łatwością dostępu on-line, elektronicznymi narzędziami usprawniającymi wyszukiwanie danych, dokumentacją fotograficzną, a niekiedy też dokładnością opisu. Taką rolę spełniają bazy opraw ze zbiorów niektórych (coraz liczniejszych) bibliotek światowych, np. British Library w Londynie, Folger Shakespeare Library w Waszyngtonie, Koninklijke Bibliotheek w Hadze, Biblioteka PTPN w Poznaniu i in. Fotografie i noty dot. opraw stanowią też coraz częstszy składnik katalogów zbiorów pojedynczych lub wielu bibliotek (np. POLONA zawierająca oprawy m.in. z Biblioteki Narodowej w Warszawie i Muzeum Narodowego w Krakowie – Biblioteki Czartoryskich). Wobec korzyści, jakie wiążą się z cyfrowymi k. o. wydaje się, że w niedługim czasie zdominują, lub wręcz wyprą, one tradycyjną koncepcję katalogowania dzieł introligatorskich.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Bazy opraw
Identyfikacja oprawy
Opis oprawy
Przerysy opraw
Wystawy opraw

Przypisy

1. Loubier 1913, s. 175-184;
2. Hofmann 1926, s. 470-473;
3. Hofmann 1927, s. 489-503;
4. Birkenmajer 1951, s. 105-121;
5. Schmidt-Künsemüller 1959, s. 329-335;
6. Schmidt-Künsemüller 1959 II, s. 226-232;
7. Schunke 1968, s. 522-529;
8. Hohl 1995, s. 282-293;
9. Ottermann 1997, s. 325-331;
10. von Rabenau 2005 II, s. 99-141;
11. Biały 2010, s. 160-176;
12. Herrmann 2017, s. 123-126;
13. Rinn-Kupka 2017, s. 127-134.

Autor: A.W.