Papier ręcznie czerpany: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 12:28, 16 lut 2020

Papier ręcznie czerpany

Papier holenderski (ang. handmade paper) Papier będący wytworem rzemiosła papierniczego, produkowany (czerpany) ręcznie ramką z sitem, zazwyczaj wysokogatunkowy.

Historia

Tradycja głosi, że wynalazcą papieru był chiński dostojnik Caj Lun (Tsai Lun), który w 105 r.n.e. położył przez cesarzem pierwszy wyczerpany arkusz papieru. Historia wynalazku papieru jest jednak bardziej skomplikowana i wydaje się wielce prawdopodobne, że papier wywodzi się od tapy, na co wskazuje także ideogram, który później w języku chińskim zaczął oznaczać papier. W tym znaczeniu w chińskich słowniku dla oznaczenia materiału pisarskiego pojawił się w 69 r., zatem przed Caj Lunem. Opinia, że papier wywodzi się od tapy jest obecnie coraz bardziej akceptowana. Biografia Caj Luna wskazuje, że znane mu były tajniki wyrobu tapy. Nie dziwi zatem, że pierwszym zastosowanym przez niego surowcem było łyko drzewne (morwa). Powszechna nieświadomość, że w wyrobie tapy utrwaliła się technologia znana z późniejszej technologii papieru powoduje, że wynalazek papieru zawisa niejako w próżni. W ten sposób powstają hipotezy, że wynalazku papieru dokonali Arabowie lub nawet, że wynaleziono go w Indiach, a co do postaci Caj Luna, że jest on postacią wręcz legendarną lub że wyłącznie powielił wcześniejsze dokonania. W Chinach uważany jest jednak za błogosławionego przodka i patrona papierników. Chińska technika czerpania papieru z zastosowaniem giętkiego jak mata pływającego sita utrwaliła się na całym obszarze Azji (nadal stosowana w Tajlandii i Nepalu). Otrzymywano papiery wysokiej jakości lecz bez znaków wodnych. W miarę upowszechniania się papieru w Chinach, umiejętność jego wyrobu zaczęła przenikać poza granice Państwa Środka. Pierwszym krajem była Korea, do której już w 384 r. przeniknęła ta sztuka. Uważa się, że Koreańczycy byli pierwszymi, którzy wprowadzili duże formy zanurzeniowe z ruchomym sitem zanurzeniowym. W 610 r. sztuka czerpania papieru, za sprawą mnicha koreańskiego Doncho, przeniknęła do Japonii. Japończycy zaczęli papier znakować. Z poł. VIII w. pochodzą najstarsze na świecie próbki papieru, w przezroczu którego widoczne są znaki. Powstały one jednak w wyniku odciśnięcia pieczęci cesarskich, a nie podczas formowania arkusza. W Korei i Japonii stosowano chińską formę zanurzeniową. Natomiast na południe od Chin zaczęło się upowszechniać formowanie papieru za pomocą formy pływającej, np. w VII w na terenach Tajlandii, w Tybecie, Nepalu, Bhutanu, Wietnamu. Przyjmuje się, że rzemiosło papiernicze przez Turków i Arabów zostało poznane za sprawą chińsko-turkiestańskich jeńców wojennych w poł. VIII w. Aczkolwiek udokumentowana jest data 712 r., gdzie wiadomo, że w Samarkandzie było czynnych kilka warsztatów papierniczych. Z Samarkandy wyrób papieru za pomocą formy zanurzeniowej rozprzestrzenił się szybko na zachód, poprzez Bagdad do Damaszku, gdzie ok. 794 r. zaczęto wyrabiać papier. Arabowie opanowali rozległe tereny obejmujące swoim zasięgiem część Azji, Afryki i Europy. Z pocz. X w. rozpoczęto wyrób papieru w Palestynie i Egipcie, a także na Płw. Iberyjskim oraz zapewne na Sycylii. Arabowie, którzy początkowo zajmowali się produkcją papieru w Europie kontynuowali chińskie rzemiosło, nieco tylko zmodyfikowane. Papier ten, produkowany wyłącznie z włókien łykowych lnu i konopii nie sprostał wymaganiom europejskim, pod względem jakości i ilości. Zadanie to przypadło w udziale Włochom i to oni przyczynili się do wypracowania europejskiej techniki czerpania papieru oraz pojawienia się znaku wodnego. Cechą charakterystyczną tej techniki jest nieruchome sito żeberkowe wykonane z drucianych pręcików przytwierdzonych na stałe do drewnianej ramy. Na wyczerpanym arkuszu pozostaje odbicie sita widoczne w przeźroczu jako rozjaśnienia. Włosi nazwali je "marca d'aqua' (znak wodny). Cechę tę zaczęto wykorzystywać do znakowania papierów. Technika wymagała dopracowania, przede wszystkim ze względu na odpowiedniej grubości drut, który uzyskano dopiero ok. 1400 r. W 2. poł. XVIII w. zaczęto stosować sito druciane o splocie tkanym, które nie odbijało się w papierze, powstawał w ten sposób tzw. papier welinowy. Przemieszczanie się do poszczególnych krajów Europy umiejętności wyrobu papieru, postępowało wg następującej kolejności: Hiszpania - 1144 r., Katalonia - 1193 r., Włochy - 1268 r., Francja - 1326 r., Niemcy - 1390 r., Portugalia - 1411 r., Szwajcaria - 1411 r., Anglia - 1488 r., Polska - 1491 r., Austria - 1498 r., Czechy - 1505 r., Szwecja - 1523 r., Szkocja - 1588 r., dania - 1590 r., Finlandia - 1667 r., Norwegia - 1687 r. Obecnie papier czerpany wytwarza się w niewielkich ilościach na cele wydawnictw bibliofilskich, drukowania aktów państwowych, dokumentów urzędowych, na cele artystyczne i konserwatorskie.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Papier
Papier ręcznie czerpany żeberkowy
Papier ręcznie czerpany welinowy
Filigran
Znak wodny

Przypisy

1. Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991.
2. Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971.
3. faber W., Sztuka znaku wodnego, Warszawa 2010.
4. Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Ossolineum 1986.

Autor: M.P.G.