Kompaturka: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
m (→‎Kompaturka: korekta term. ang.)
Linia 6: Linia 6:
 
===Historia===
 
===Historia===
 
Pierwsze kompaturki zidentyfikowano we wczesnych kodeksach koptyjskich z III w. Posiadały one okładziny złożone z sklejonych kart papirusowych. W kodeksach islamskich od X w. stosowano sklejone karty papierowe jako materiał okładzin, a od XII w. stały się one jedynym materiałem okładzin, niemalże całkowicie wypierając  wcześniejsze okładziny drewniane. Europejskie warsztaty introligatorskie zaczęły stosować kompaturki pod wpływem arabskim, a najwcześniejszym ich śladem w Europie są oprawy rękopisów z biblioteki papieskiej w Awinionie (ok. 1369). Popularność tego rodzaju opraw związana była również z rozwojem produkcji papieru.
 
Pierwsze kompaturki zidentyfikowano we wczesnych kodeksach koptyjskich z III w. Posiadały one okładziny złożone z sklejonych kart papirusowych. W kodeksach islamskich od X w. stosowano sklejone karty papierowe jako materiał okładzin, a od XII w. stały się one jedynym materiałem okładzin, niemalże całkowicie wypierając  wcześniejsze okładziny drewniane. Europejskie warsztaty introligatorskie zaczęły stosować kompaturki pod wpływem arabskim, a najwcześniejszym ich śladem w Europie są oprawy rękopisów z biblioteki papieskiej w Awinionie (ok. 1369). Popularność tego rodzaju opraw związana była również z rozwojem produkcji papieru.
−
Pierwsze europejskie kompaturki zostały zidentyfikowane w książkach drukowanych w l. 70-tych XV w. w Hiszpanii i Włoszech, stosowano je również bardzo chętnie w Saksonii. Z całą pewnością były też wykorzystywane w warsztacie introligatorskim działającym przy oficynie wydawniczej Aldusa Manutiusa w Wenecji. Do czasu rozpowszechnienia się tektury, chętnie używano kompaturki, w Polsce najintensywniej stosowano je w l. 1510 - 1570. W tańszych oprawach książek były używane z powodzeniem do XVIII/XIX w.
+
Pierwsze europejskie kompaturki zostały zidentyfikowane w książkach drukowanych w l. 70. XV w. w Hiszpanii i Włoszech, stosowano je również bardzo chętnie w Saksonii. Z całą pewnością były też wykorzystywane w warsztacie introligatorskim działającym przy oficynie wydawniczej Aldusa Manutiusa w Wenecji. Do czasu rozpowszechnienia się tektury, chętnie używano kompaturki, w Polsce najintensywniej stosowano je w l. 1510 - 1570. W tańszych oprawach książek były używane z powodzeniem do XVIII/XIX w.
  
 
===Najbardziej znane odkrycia w kompaturkach===
 
===Najbardziej znane odkrycia w kompaturkach===
 
* Europa
 
* Europa
−
** 1856 r.; E. Ranke - fragmenty najstarszego łacińskiego przekładu "Biblii Itala"
+
** 1856 r.; E. Ranke - fragmenty najstarszego łacińskiego przekładu "Biblia Itala"
 
** 1901 r.; G. Zedler - "Tablice Astrologiczne na l. 1448-1478" wyd. ok. 1458 r.
 
** 1901 r.; G. Zedler - "Tablice Astrologiczne na l. 1448-1478" wyd. ok. 1458 r.
 
** 1962 r.; Włochy - autograf listu Boccaccia z 1366 r.
 
** 1962 r.; Włochy - autograf listu Boccaccia z 1366 r.
 
* Polska
 
* Polska
−
** l. 20-te XX w.; J.S.Bandtkie - fragmenty korektowych arkuszy ksiąg liturgicznych "Triod Postnaja" i "Czasosłowu" wyd. ok. 1490 r., Sz. Fiol Kraków
+
** l. 20. XX w.; J. S. Bandtkie - fragmenty korektowych arkuszy ksiąg liturgicznych "Triod Postnaja" i "Czasosłowu" wyd. ok. 1490 r., Sz. Fiol Kraków
 
** 1. poł. XX w.; K. Piekarski - fragmenty dialogów M. Reja, najstarsza mapa Polski
 
** 1. poł. XX w.; K. Piekarski - fragmenty dialogów M. Reja, najstarsza mapa Polski
 
** 2. poł. XX w.; Biblioteka Jagiellońska - nieznane wydanie M. Reja "Żywot Józefa", "Hortulus Polski" z ok. 1527 r., H.S. Lubomirskiego "Muza polska", Erazma z Rotterdamu "Dworstwo obyczajów", tłum. Klonowic
 
** 2. poł. XX w.; Biblioteka Jagiellońska - nieznane wydanie M. Reja "Żywot Józefa", "Hortulus Polski" z ok. 1527 r., H.S. Lubomirskiego "Muza polska", Erazma z Rotterdamu "Dworstwo obyczajów", tłum. Klonowic

Wersja z 17:09, 18 lut 2022

Kompaturka

(kompatywka, sklejka, sklejanka) (ang. pasteboard; fr. plat plat interieur, niem. Innendeckel, wł. contropiatto)

Nazwa z języka łacińskiego (łac. compactio - spojenie). Szczególny rodzaj okładzin powstały przez sklejenie kartek papieru. Ilość kartek mogła być bardzo różna, od kilku do kilkunastu. Najczęściej była to makulatura z oficyn drukarskich (nadbitki, nieudane druki), ale także dawne rękopisy. Kompaturki były zazwyczaj wytwarzane w warsztatach introligatorskich na własne potrzeby. Zdarzało się, że właściciel książki dostarczał introligatorowi makulaturę na wytworzenie okładzin. Zapewne w ten sposób w oprawach ksiąg Mikołaja Czepla znaleziono zbiór kilkudziesięciu listów adresowanych do niego, jak i jego własne zapiski. Z tego powodu kompaturki mogą być źródłem cennych znalezisk. Kompaturki charakteryzują się wieloma pozytywnymi cechami, przede wszystkim, w porównaniu z drewnem, były wykonane z materiału tańszego, bardziej dostępnego, łatwiejszego w obróbce. Ponadto, zastępując w okładzinach deski, znacznie obniżyły wagę książki i umożliwiły głębszy relief tłoczeń.

Historia

Pierwsze kompaturki zidentyfikowano we wczesnych kodeksach koptyjskich z III w. Posiadały one okładziny złożone z sklejonych kart papirusowych. W kodeksach islamskich od X w. stosowano sklejone karty papierowe jako materiał okładzin, a od XII w. stały się one jedynym materiałem okładzin, niemalże całkowicie wypierając wcześniejsze okładziny drewniane. Europejskie warsztaty introligatorskie zaczęły stosować kompaturki pod wpływem arabskim, a najwcześniejszym ich śladem w Europie są oprawy rękopisów z biblioteki papieskiej w Awinionie (ok. 1369). Popularność tego rodzaju opraw związana była również z rozwojem produkcji papieru. Pierwsze europejskie kompaturki zostały zidentyfikowane w książkach drukowanych w l. 70. XV w. w Hiszpanii i Włoszech, stosowano je również bardzo chętnie w Saksonii. Z całą pewnością były też wykorzystywane w warsztacie introligatorskim działającym przy oficynie wydawniczej Aldusa Manutiusa w Wenecji. Do czasu rozpowszechnienia się tektury, chętnie używano kompaturki, w Polsce najintensywniej stosowano je w l. 1510 - 1570. W tańszych oprawach książek były używane z powodzeniem do XVIII/XIX w.

Najbardziej znane odkrycia w kompaturkach

  • Europa
    • 1856 r.; E. Ranke - fragmenty najstarszego łacińskiego przekładu "Biblia Itala"
    • 1901 r.; G. Zedler - "Tablice Astrologiczne na l. 1448-1478" wyd. ok. 1458 r.
    • 1962 r.; Włochy - autograf listu Boccaccia z 1366 r.
  • Polska
    • l. 20. XX w.; J. S. Bandtkie - fragmenty korektowych arkuszy ksiąg liturgicznych "Triod Postnaja" i "Czasosłowu" wyd. ok. 1490 r., Sz. Fiol Kraków
    • 1. poł. XX w.; K. Piekarski - fragmenty dialogów M. Reja, najstarsza mapa Polski
    • 2. poł. XX w.; Biblioteka Jagiellońska - nieznane wydanie M. Reja "Żywot Józefa", "Hortulus Polski" z ok. 1527 r., H.S. Lubomirskiego "Muza polska", Erazma z Rotterdamu "Dworstwo obyczajów", tłum. Klonowic
    • 2015-16; Katowice - teksty XVII-wiecznych kazań w języku polskim, niemieckim, łacińskim, czeskim; prywatna korespondencja duchownych śląskich; fragmenty rachunków archiprezbiteratu wodzisławskiego odkryte w Księga metrykalna z Mszany (1638-1775)

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Makulatura w oprawach
Konserwacja-restauracja zabytkowych kodeksów

Grafika

  • il. 1. Kompaturka. Nadbitki z drukarni użyte jako materiał okładzin w oprawie starego druku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)

  • il. 2. Kompaturka. W miejscach ubytków w obleczeniu wyraźnie widoczne jest, że okładzinę stanowi kompaturka; stary druk z Klasztoru Sióstr Dominikanek w Świętej Annie, konserwacja-restauracja w ramach zajęć kursowych UMK, ZKPiS, wyk. E. Langowska pod kier. M. Pronobis-Gajdzis. (fot. E. Langowska)

  • il. 3. Kompaturka. Okładzina wyciągnięta w trakcie demontażu oprawy; stary druk z Klasztoru Sióstr Dominikanek w Świętej Annie, konserwacja-restauracja w ramach zajęć kursowych UMK, ZKPiS, wyk. E. Langowska pod kier. M. Pronobis-Gajdzis. (fot. E. Langowska)

  • il. 4. Kompaturka. Kartki stanowiące materiał okładzin po konserwacji-restauracji; stary druk z Klasztoru Sióstr Dominikanek w Świętej Annie, konserwacja-restauracja w ramach zajęć kursowych UMK, ZKPiS, wyk. E. Langowska pod kier. M. Pronobis-Gajdzis. (fot. E. Langowska)

  • il. 5. Kompaturka. Kartki stanowiące materiał okładzin po konserwacji-restauracji, przygotowane do reintegracji oprawy; stary druk z Klasztoru Sióstr Dominikanek w Świętej Annie, konserwacja-restauracja w ramach zajęć kursowych UMK, ZKPiS, wyk. E. Langowska pod kier. M. Pronobis-Gajdzis. (fot. E. Langowska)

Przypisy

  1. Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 90.
  2. Tajemnice kompaturek. Księga metrykalna z Mszany (1638-1775)[red. Joanna Miozga], Katowice 2016.
  3. Zawisza A., Kompaturki - nowe podejście do problemu, [w:] Notes Konserwatorski nr 15, Warszawa 2012, s. 149 - 155.

Autor: M.P.B.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Kompaturka&oldid=16689”