Romantyczne oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 23:37, 28 lip 2021

Romantyczne oprawy

(także: w stylu romantycznym oprawy)

(fr. reliures romantiques)

Oprawy, których forma dekoracji odzwierciedla romantyzm w kulturze europejskiej od lat 20. XIX w. do lat 60. XIX w. (w Anglii od ok poł. XVIII w.). Wobec złożoności zjawisk składających się na ten prąd kulturowy, za najbardziej charakterystyczną, a zarazem uniwersalną, cechę r. o. należy uznać naśladowanie lub nawiązywanie do stylów dawnych w zdobnictwie introligatorskim i innych dziedzinach plastyki. Pierwsze przejawy r. w dekoracji opraw występowały w pierwszym dwudziestoleciu XIX w. w Anglii i Francji (np. oprawy w stylu „Gothick” z londyńskiej introligatorni króla Jerzego III, ok. 1810-20 r.; późne paryskie prace Bozeriana mł. z ok. 1815 r.). W 2 ćw. XIX w. doprowadziło to do ukształtowania się w europejskim introligatorstwie stylu à la cathédrale, obficie czerpiącego z gotyckiej dekoracji architektonicznej, w tym zwłaszcza ostrołukowych arkad, portali i fasad, rozet, maswerków itp. W latach 20. XIX w. introligatorzy wiodących pracowni Londynu i Paryża spopularyzowali nową formułę materiałowo-techniczno-dekoracyjną opraw. Polegała ona na częstszym niż dotąd użyciu ciemnych skór (z czarnymi włącznie), wyodrębnianiu garbów zwięzów na grzbietach oraz tworzeniu dekoracji za pomocą złoconych i ślepych wycisków (Restauracji styl). Obok tłoków, radełek i filet znaczenie zyskały pokaźne – prostokątne lub wieloboczne – plakiety ornamentalne. Te ostatnie prezentują niezwykłą mnogość odmian i wariantów ornamentyki (przeważnie neorenesansowej lub neogotyckiej), skupionej wokół centralnego, pustego pola (np. z superekslibrisem inicjałowym). Wykorzystywano je do dekoracji zwierciadeł, nierzadko zapełniając całą jego powierzchnię dominującą nad resztą ornamentyki (plakietowe oprawy). Mimo długotrwałej popularności dekoracji klasycystycznych (zwłaszcza empirowych), repertuar motywów i ornamentów uległ wyraźnej zmianie: obok elementów neogotyckich na oprawach „katedralnych”, rozpowszechnił się akant jako pojedyncze liście, woluty, medaliony oraz odcinki wici, jak również inne motywy floralne i floralno-geometryczne o nowatorskiej formie lub przekształcającej historyczne wzory. Za ich pomocą tworzono kompozycje nawiązujące mniej lub bardziej swobodnie do dekoracji renesansowych, barokowych i rokokowych, niekoniecznie wywodzących się z introligatorstwa. Tym sposobem wytworzył się silny nurt historyzujących opraw, kontynuowany praktycznie do końca XIX w., zarówno w introligatorstwie artystycznym, jak i w wydawniczych oprawach. Chętnie nawiązywano też do orientalnych (np. indyjskich) ornamentów. Za sprawą mistrzów angielskich, a zwłaszcza wybitnych rzemieślników paryskich, jak Purgold, rodzina Simierów i bracia Thouvenin, w 2 ćw. XIX w. rozpowszechniła się charakterystyczna kompozycja dekoracji okładzin: narożne lub/i osiowe ozdobniki floralne (nierzadko o bujnej formie) połączone wzdłuż boków zwielokrotnionymi, złoconymi liniami filetowymi. Wpływy francuskie ujawniły się też w kroju liternictwa – przeważnie o wysmukłych proporcjach i silnych kontrastach grubości trzonów, inspirowanych późną klasycystyczną antykwą Didotów. Popularnością cieszyły się też oprawy malowane oraz haftowane, na których ukazywano zazwyczaj skonwencjonalizowane „romantyczne” pejzaże i sentymentalne sceny. Wśród polskich twórców r. o. wyróżniają się dwaj emigranci tworzący w Paryżu: książę Gabriel Ogiński (lata 1834-1840) i Wincenty Kisiel (od 1831 r.). Mimo braku wykształcenia rzemieślniczego – obaj należeli do szlacheckich elit – i szybkiego przyuczenia do profesji introligatorskiej, obaj zasłynęli oprawami o wysokich walorach technicznych i artystycznych, ujawniających się w wysmakowanych kompozycjach m.in. o neobarokowej formie. Na terenach zaborów, a w międzyczasie w Królestwie Kongresowym, bogatą ofertą cechowały się pracownie warszawskie i prawdopodobnie też wileńskie. Nieliczne, przebadane dotąd, dzieła z tych ośrodków wskazują na relatywnie szybkie recypowanie trendów zdobniczych z Francji (stosowanie plakiet, formy historyzujące – zwłaszcza neogotyckie i neobarokowe).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
à la cathédrale oprawy
Historyzujące oprawy
Plakietowe oprawy
Restauracji styl
Wydawnicza opraw

Grafika

• 

  Oprawa w stylu "Gothick", introligatornia króla Jerzego III, Londyn, ok. 1810-20, fot. wg: Nixon 197

• 

  Oprawa romantyczna à la cathedrale, prawdopodobnie warsztat Josepha Thouvenina, Paryż, po 1824 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

• 

  Oprawa romantyczna sztambucha Kory Pinard, Francja, prawdopodobnie Paryż, przed 1832, BN, Warszawa, fot. wg: polona

• 

  Oprawa romantyczna, częściowo haftowana, Niemcy, 1829, fot. wg: Tomaszewski 2013, t. 2

• 

  Oprawa romantyczna - plakietowa, René Simier, Paryż, ok. 1830 r., fot. wg: Devauchelle 1995

• 

  Oprawa romantyczna z superekslibrisem ks. Adama Czartoryskiego, Paryż, lata 30. XIX w., zbiory prywatne, fot. A. Wagner

• 

  Oprawa romantyczna, Marcellin Purgold, Paryż, ok. 1830, fot. wg: Devauchelle 1995

• 

  Oprawa romantyczna, prawdopodobnie Francja, lata 40. XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

• 

  Oprawa romantyczna, prawdopodobnie Francja, ok. 1841, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

• 

  Oprawa romantyczna, Gabriel Ogiński, Paryż, ok. 1836, fot. wg: Culot 1998

• 

  Oprawa romantyczna sztambucha, Paryż, ok. 1840 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

• 

  Oprawa romantyczna imionnika Anny Ż.[?], Polska, ok. 1840, BN, Warszawa, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Oprawa romantyczna, Bogumił Kerner, Warszawa, ok. 1835 r., fot. wg: Pokorzyńska 2005

• 

  Oprawa romantyczna, prawdopodobnie Warszawa, ok. 1840, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

• 

  Oprawa romantyczna, Warszawa, ok. 1842, fot. wg: Pokorzyńska 2005

• 

  Oprawa romantyczna zbioru dokumentów dot. Biblioteki Polskiej w Paryżu, Wincenty Kisiel, Paryż, 1854, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

Przypisy

1. Birkenmajer 1930, s. 194-216;
2. Colombo 1952, s. 145-147;
3. EWOK 1971, szp. 1712;
4. Devaux 1977, s. 224-252;
5. Nixon 1978, kat. 84-85, 87;
6. von Arnim 1992, kat. 167, 169-170, 172-182 i in.;
7. Nixon, Foot 1992, s. 96-102, il. 103-110;
8. Devauchelle 1995, s. 176-206;
9. Coron 1998 s. 250-251;
10. Macchi F. i L. 2002, s. 415-416;
11. Łysiak 2004, t. 1, s. 116-138;
12. Widacka 2004, s. 269-274;
13. Pokorzyńska 2005, s. 24-25, 28-32;
14. Tomaszewski 2013, t. 2, kat. XXXVII, XLII, XLIV-XLV i in.;
15. Wagner 2014, s. 43-49.

Autor: A.W.