Akant: Różnice pomiędzy wersjami
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Akant== | ==Akant== | ||
| − | (fr. acanthe) | + | (ang. acanthus; fr. acanthe) |
| − | Pospolita roślina zielna regionu subtropikalnego i tropikalnego, o pokaźnych i okazałych liściach. Od starożytności grecko-rzymskiej jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych, ukazywany jako pojedynczy liść, zmultiplikowane liście, wić lub rozeta. Na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych i z kości słoniowej niekiedy stosowano ornament w formie stykających się, pionowo ustawionych i ściętych u dołu liści a-u, którym obramiano sceny religijne na płytkach z kości słoniowej, o formie wywodzącej się z tradycji bizantyńskiej. Na oprawach romańskich rzadko ukazywany, jako silnie stylizowany motyw wyciskany z kwadratowych lub prostokątnych tłoków. Pod wpływem iluminatorstwa oraz różnorakich dziedzin rzemiosła artystycznego zdobył dużą popularność w oprawach późnogotyckich 2 poł. XV-pocz. XVI w. Jednocześnie jego forma uległa przekształceniom, zazwyczaj idącym ku uproszczeniu (liście „akantopodobne”). Zmultiplikowane motywy liścia a-u chętnie wprzęgano w ramy ornamentalne otaczające zwierciadło, ukazywano wśród innych motywów zdobiących zwierciadło, lub tworzono z nich większe motywy, jak rozety (np. niektórzy mistrzowie krakowscy schyłku XV – początku XVI w.). Szczególną popularność zyskał w kompozycjach arbor vitae, w których „wyrasta” z suchego konaru, często z rozetą i towarzyszącymi motywami zoomorficznymi. W późnym gotyku tłoki ukazujące pojedyncze liście a-u często zastępowano tłokami oraz radełkami z kombinacją liścia, suchego konaru i rozety, a także dodatkowych motywów. Na oprawach renesansowych z XVI w. o dekoracji radełkowej formy akantowe mają niektóre wici oraz uproszczone arabeski. Stylizacji zależnej od aktualnych prądów w zdobnictwie (a. suchy, a. mięsisty) podlegają dekoracje akantowe na barokowych oprawach złotniczych XVII-XVIII w. Liście lub wici a-u chętnie wkomponowywano w rozbudowane dekoracje opraw rokokowych (m.in. plakietowe oprawy Antoine-Michela Padeloupa i Pierre-Paula Dubuissona). Na osiemnastowiecznych oprawach włoskich liście a-u często tworzą też kartusze herbowe m.in. superekslibrisów papieskich. Wyrafinowane formy przyjęły a-e wici i narożne rozety na oprawach klasycystycznych z kon. XVIII-pocz. XIX w., tworzące efektowne obramienia zwierciadeł. Bujne, mięsiste liście i wici a-u o formie odwołującej się do sztuki XVII-XVIII w., ukazywano za pomocą tłoków i plakiet na historyzujących oprawach XIX w. Od pocz. XX w. znaczenie tej rośliny w zdobnictwie introligatorskim gwałtownie zmalało. | + | |
| + | Pospolita roślina zielna regionu subtropikalnego i tropikalnego, o pokaźnych i okazałych liściach. Od starożytności grecko-rzymskiej jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych, ukazywany jako pojedynczy liść, zmultiplikowane liście, wić lub rozeta. Na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych i z kości słoniowej niekiedy stosowano ornament w formie stykających się, pionowo ustawionych i ściętych u dołu liści a-u, którym obramiano sceny religijne na płytkach z kości słoniowej, o formie wywodzącej się z tradycji bizantyńskiej. Na oprawach romańskich rzadko ukazywany, jako silnie stylizowany motyw wyciskany z kwadratowych lub prostokątnych tłoków. Pod wpływem iluminatorstwa oraz różnorakich dziedzin rzemiosła artystycznego zdobył dużą popularność w oprawach późnogotyckich 2 poł. XV-pocz. XVI w. Jednocześnie jego forma uległa przekształceniom, zazwyczaj idącym ku uproszczeniu (liście „akantopodobne”). Zmultiplikowane motywy liścia a-u chętnie wprzęgano w ramy ornamentalne otaczające zwierciadło, ukazywano wśród innych motywów zdobiących zwierciadło, lub tworzono z nich większe motywy, jak rozety (np. niektórzy mistrzowie krakowscy schyłku XV – początku XVI w.). Szczególną popularność zyskał w kompozycjach arbor vitae, w których „wyrasta” z suchego konaru, często z rozetą i towarzyszącymi motywami zoomorficznymi. W późnym gotyku tłoki ukazujące pojedyncze liście a-u często zastępowano tłokami oraz radełkami z kombinacją liścia, suchego konaru i rozety, a także dodatkowych motywów. Na oprawach renesansowych z XVI w. o dekoracji radełkowej formy akantowe mają niektóre wici oraz uproszczone arabeski. Stylizacji zależnej od aktualnych prądów w zdobnictwie (a. suchy, a. mięsisty) podlegają dekoracje akantowe na barokowych oprawach złotniczych XVII-XVIII w. Liście lub wici a-u chętnie wkomponowywano w rozbudowane dekoracje opraw rokokowych (m.in. plakietowe oprawy Antoine-Michela Padeloupa i Pierre-Paula Dubuissona). Na osiemnastowiecznych oprawach włoskich liście a-u często tworzą też kartusze herbowe m.in. superekslibrisów papieskich. Wyrafinowane formy przyjęły a-e wici i narożne rozety na oprawach klasycystycznych z kon. XVIII-pocz. XIX w., tworzące efektowne obramienia zwierciadeł. Bujne, mięsiste liście i wici a-u o formie odwołującej się do sztuki XVII-XVIII w., ukazywano za pomocą tłoków i plakiet na historyzujących oprawach XIX w. Od pocz. XX w. znaczenie tej rośliny w zdobnictwie introligatorskim gwałtownie zmalało. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| Linia 8: | Linia 9: | ||
[[Arabeska ]] <br> | [[Arabeska ]] <br> | ||
[[Arbor vitae ]] <br> | [[Arbor vitae ]] <br> | ||
| + | [[Liść ]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | + | Plik:Akant. Ornament z liści akantu na oprawie Sakramentarza Drogona, poł. IX w., BnF, Paris, fot. wg Ganz 2015.jpg | Ornament z liści akantu na oprawie Sakramentarza Drogona, poł. IX w., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: Ganz 2015 | |
| − | + | Plik:Akantu liść 1.jpg | Liść akantu na zapięciu oprawy gotyckiej, ok. 1500, BTNP - Płock, fot. A. Wagner | |
| + | Plik:Akantu liść 2.jpg | Liście akantu w dekoracji oprawy gotyckiej, kon. XV w. | ||
| + | Plik:Akantu liść 5.jpg | Liście akantu wkomponowane we wzór owocu granatu na oprawie gotyckiej, 2 poł. XV w. | ||
| + | Plik:Akantu liść 6.jpg | Liście akantu w dekoracji oprawy gotyckiej, 2 poł. XV w. | ||
| + | Plik:Akantu liść 1b.jpg | Liście akantu jako element arbor vitae w dekoracji oprawy gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | + | # Steenbock 1965, tabl. 6-9, 26-27, 83 i in. | |
| + | # Krynicka 1967, tabl. I, V, IX/il. 7-8. | ||
# Lindberg 1985, s. 162-180. | # Lindberg 1985, s. 162-180. | ||
# Kozakiewicz 1993, s. 5, 18. | # Kozakiewicz 1993, s. 5, 18. | ||
Aktualna wersja na dzień 12:23, 2 cze 2021
Spis treści
Akant
(ang. acanthus; fr. acanthe)
Pospolita roślina zielna regionu subtropikalnego i tropikalnego, o pokaźnych i okazałych liściach. Od starożytności grecko-rzymskiej jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych, ukazywany jako pojedynczy liść, zmultiplikowane liście, wić lub rozeta. Na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych i z kości słoniowej niekiedy stosowano ornament w formie stykających się, pionowo ustawionych i ściętych u dołu liści a-u, którym obramiano sceny religijne na płytkach z kości słoniowej, o formie wywodzącej się z tradycji bizantyńskiej. Na oprawach romańskich rzadko ukazywany, jako silnie stylizowany motyw wyciskany z kwadratowych lub prostokątnych tłoków. Pod wpływem iluminatorstwa oraz różnorakich dziedzin rzemiosła artystycznego zdobył dużą popularność w oprawach późnogotyckich 2 poł. XV-pocz. XVI w. Jednocześnie jego forma uległa przekształceniom, zazwyczaj idącym ku uproszczeniu (liście „akantopodobne”). Zmultiplikowane motywy liścia a-u chętnie wprzęgano w ramy ornamentalne otaczające zwierciadło, ukazywano wśród innych motywów zdobiących zwierciadło, lub tworzono z nich większe motywy, jak rozety (np. niektórzy mistrzowie krakowscy schyłku XV – początku XVI w.). Szczególną popularność zyskał w kompozycjach arbor vitae, w których „wyrasta” z suchego konaru, często z rozetą i towarzyszącymi motywami zoomorficznymi. W późnym gotyku tłoki ukazujące pojedyncze liście a-u często zastępowano tłokami oraz radełkami z kombinacją liścia, suchego konaru i rozety, a także dodatkowych motywów. Na oprawach renesansowych z XVI w. o dekoracji radełkowej formy akantowe mają niektóre wici oraz uproszczone arabeski. Stylizacji zależnej od aktualnych prądów w zdobnictwie (a. suchy, a. mięsisty) podlegają dekoracje akantowe na barokowych oprawach złotniczych XVII-XVIII w. Liście lub wici a-u chętnie wkomponowywano w rozbudowane dekoracje opraw rokokowych (m.in. plakietowe oprawy Antoine-Michela Padeloupa i Pierre-Paula Dubuissona). Na osiemnastowiecznych oprawach włoskich liście a-u często tworzą też kartusze herbowe m.in. superekslibrisów papieskich. Wyrafinowane formy przyjęły a-e wici i narożne rozety na oprawach klasycystycznych z kon. XVIII-pocz. XIX w., tworzące efektowne obramienia zwierciadeł. Bujne, mięsiste liście i wici a-u o formie odwołującej się do sztuki XVII-XVIII w., ukazywano za pomocą tłoków i plakiet na historyzujących oprawach XIX w. Od pocz. XX w. znaczenie tej rośliny w zdobnictwie introligatorskim gwałtownie zmalało.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Arabeska
Arbor vitae
Liść
Grafika
Ornament z liści akantu na oprawie Sakramentarza Drogona, poł. IX w., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: Ganz 2015
Liść akantu na zapięciu oprawy gotyckiej, ok. 1500, BTNP - Płock, fot. A. Wagner
Liście akantu w dekoracji oprawy gotyckiej, kon. XV w.
Liście akantu wkomponowane we wzór owocu granatu na oprawie gotyckiej, 2 poł. XV w.
Liście akantu w dekoracji oprawy gotyckiej, 2 poł. XV w.
Liście akantu jako element arbor vitae w dekoracji oprawy gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.
Przypisy
- Steenbock 1965, tabl. 6-9, 26-27, 83 i in.
- Krynicka 1967, tabl. I, V, IX/il. 7-8.
- Lindberg 1985, s. 162-180.
- Kozakiewicz 1993, s. 5, 18.
Autor: A.W.
