Zszywki: Różnice pomiędzy wersjami
(→Przypisy) |
|||
| (Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | ang. stays, sewing guards; niem. Heftfälzchen | + | ==Zszywki== |
| − | + | zn. 1(zagiętki) (ang. stays/sewing stays, guards/sewing guards, inner guards; niem. Heftfälzchen) | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | Wąskie paski pergaminowe, podkładane pod grzbiety poszczególnych składek celem ich ochrony przed rozerwaniem przez nić szycia (il. 1). Nazwa dotyczy też niekiedy scezur (il. 2). Na zszywki używano często dawnej makulatury, z tego powodu znajdują się tam często teksty i cenniejsze niż książka, w której się znajdują. Dlatego w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich po wydobyciu z książki, poddaje się je badaniom i z pełną pieczołowitością zabezpiecza (il. 3). W XIX i XX w. były one obiektem poszukiwań badaczy książek. W 1891 r. prof. Aleksander Brückner odkrył i odczytał na zszywkach tekst najstarszego zabytku piśmiennictwa polskiego tzw. Kazań Świętokrzyskich, pochodzących z pocz. XIV w. (zob. makulatura w oprawach). Odkrycie to dało bezpośredni asumpt do prowadzenia badań makulatury znajdującej się w wielu kodeksach (il. 4). | |
| − | + | ===Historia=== | |
| − | + | Zszywki spotyka się przede wszystkim w średniowiecznych rękopisach szytych na kapitałkę. Można uznać je za relikt średniowiecznych kodeksów tzw. mieszanych, w których zewnętrzne karty składek były pergaminowe, a wewnętrzne papierowe. Choć zszywki są charakterystyczne dla kodeksów średniowiecznych, to spotyka się je także w inkunabułach. W drukach najczęściej znajdowały się przy grzbietach jednej lub dwóch krańcowych składek. Zazwyczaj były już krótsze niż grzbiety składek, co jest zrozumiałe ze względu na zmianę sposobu przechodzenia nici ze składki do składki, już nie na końcu składki, a w pewnej odległości, w tzw. plątniku. Spotykane są również zszywki nieciągłe, znajdujące się wyłącznie w miejscach stacji. | |
| − | ==Historia== | + | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| + | ===Zszywki, zn. 2=== | ||
| + | Nazwa niekiedy stosowana do określenia kart przybyszowych w przypadku, gdy introligator sfalcowany grzbiet karty przybyszowej wyklejkowo-ochronnej zakładał za pierwszą i ostatnią właściwą składkę. | ||
| + | ===Zszywki metalowe=== | ||
| + | 3. (klamry, drut do szycia) (ang. wire staples/staples) | ||
| + | Odpowiednio zagięte odcinki metalowego drutu spinające składki, bloki książkowe lub pudełka. | ||
| + | W pracach introligatorskich zszywki są odcinane z roli drutu i formowane przez maszynę zszywającą. Do szycia drutem stosowany jest drut miedziany lub stalowy ocynkowany lub pomiedziowany, płaski lub okrągły o grubości 0,35-0,75 mm, zależnie od typu maszyny i grubości zszywanego użytku. | ||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Makulatura w oprawach]] <br> | ||
| + | [[Scezura]] <br> | ||
| + | [[Karty przybyszowe]] <br> | ||
| + | [[Szycie na kapitałkę]] <br> | ||
| + | [[Maszyny do szycia książek]] <br> | ||
| + | [[Szycie drutem]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | File: | + | File:Zszyw1.jpg|il. 1. Zszywki wyciągnięte w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich z XV-wiecznego rękopisu. (fot. M. Pronobis-Gajdzis) |
| − | File: | + | File:Zszyw4.jpg|il. 2. Pergaminowa scezura (zszywka) w starym druku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis) |
| − | File: | + | File:Zszyw 2.jpg|il. 3. Zszywki wyciągnięte w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich z Inkunabułu Quadragesimale Johannesa Gritscha, Norymberga 1483 i zabezpieczone wraz ze scezurą w pudle ochronnym obok kodeksu, Praca dyplomowa: W. Ługowska, pod kier. M. Pronobis-Gajdzis Pergaminowa scezura (zszywka) w starym druku. (fot. W. Ługowska) |
| − | File: | + | File:Zszyw3.jpg|il. 4. Kazania świetokrzyskie. (fot. https://www.google.com/search?q=kazania+%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie&client=firefox-b-d&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjWiOvE2NvnAhXJsKQKHda5AWsQ_AUoAXoECBIQAw&biw=775&bih=594#imgrc=dc-ndJr5AeFIoM) |
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | + | # Chlebus E., Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84. | |
| − | # | + | # Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 2634-2635. |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | # | + | |
# Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017) | # Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017) | ||
| − | # Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, | + | # Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 95-98, 297-304. |
| − | + | # Słownik Etherington & Roberts [online], https://cool.culturalheritage.org/don/dt/dt1656.html | |
| − | # Słownik Etherington & Roberts [online], | + | # Ligatus Language of Bindings [online] (sewing guards), http://w3id.org/lob/concept/3282 |
| − | # | + | # Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Wrocław 1986, s. 154-156. |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
---- | ---- | ||
| − | Autor: '''P. | + | Autor: '''M.P.B., E.P.''' |
Aktualna wersja na dzień 09:15, 21 cze 2022
Spis treści
Zszywki
zn. 1(zagiętki) (ang. stays/sewing stays, guards/sewing guards, inner guards; niem. Heftfälzchen)
Wąskie paski pergaminowe, podkładane pod grzbiety poszczególnych składek celem ich ochrony przed rozerwaniem przez nić szycia (il. 1). Nazwa dotyczy też niekiedy scezur (il. 2). Na zszywki używano często dawnej makulatury, z tego powodu znajdują się tam często teksty i cenniejsze niż książka, w której się znajdują. Dlatego w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich po wydobyciu z książki, poddaje się je badaniom i z pełną pieczołowitością zabezpiecza (il. 3). W XIX i XX w. były one obiektem poszukiwań badaczy książek. W 1891 r. prof. Aleksander Brückner odkrył i odczytał na zszywkach tekst najstarszego zabytku piśmiennictwa polskiego tzw. Kazań Świętokrzyskich, pochodzących z pocz. XIV w. (zob. makulatura w oprawach). Odkrycie to dało bezpośredni asumpt do prowadzenia badań makulatury znajdującej się w wielu kodeksach (il. 4).
Historia
Zszywki spotyka się przede wszystkim w średniowiecznych rękopisach szytych na kapitałkę. Można uznać je za relikt średniowiecznych kodeksów tzw. mieszanych, w których zewnętrzne karty składek były pergaminowe, a wewnętrzne papierowe. Choć zszywki są charakterystyczne dla kodeksów średniowiecznych, to spotyka się je także w inkunabułach. W drukach najczęściej znajdowały się przy grzbietach jednej lub dwóch krańcowych składek. Zazwyczaj były już krótsze niż grzbiety składek, co jest zrozumiałe ze względu na zmianę sposobu przechodzenia nici ze składki do składki, już nie na końcu składki, a w pewnej odległości, w tzw. plątniku. Spotykane są również zszywki nieciągłe, znajdujące się wyłącznie w miejscach stacji.
Zszywki, zn. 2
Nazwa niekiedy stosowana do określenia kart przybyszowych w przypadku, gdy introligator sfalcowany grzbiet karty przybyszowej wyklejkowo-ochronnej zakładał za pierwszą i ostatnią właściwą składkę.
Zszywki metalowe
3. (klamry, drut do szycia) (ang. wire staples/staples) Odpowiednio zagięte odcinki metalowego drutu spinające składki, bloki książkowe lub pudełka. W pracach introligatorskich zszywki są odcinane z roli drutu i formowane przez maszynę zszywającą. Do szycia drutem stosowany jest drut miedziany lub stalowy ocynkowany lub pomiedziowany, płaski lub okrągły o grubości 0,35-0,75 mm, zależnie od typu maszyny i grubości zszywanego użytku.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Makulatura w oprawach
Scezura
Karty przybyszowe
Szycie na kapitałkę
Maszyny do szycia książek
Szycie drutem
Grafika
il. 1. Zszywki wyciągnięte w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich z XV-wiecznego rękopisu. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 2. Pergaminowa scezura (zszywka) w starym druku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 3. Zszywki wyciągnięte w trakcie prac konserwatorskich-restauratorskich z Inkunabułu Quadragesimale Johannesa Gritscha, Norymberga 1483 i zabezpieczone wraz ze scezurą w pudle ochronnym obok kodeksu, Praca dyplomowa: W. Ługowska, pod kier. M. Pronobis-Gajdzis Pergaminowa scezura (zszywka) w starym druku. (fot. W. Ługowska)
Przypisy
- Chlebus E., Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 2634-2635.
- Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017)
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 95-98, 297-304.
- Słownik Etherington & Roberts [online], https://cool.culturalheritage.org/don/dt/dt1656.html
- Ligatus Language of Bindings [online] (sewing guards), http://w3id.org/lob/concept/3282
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Wrocław 1986, s. 154-156.
Autor: M.P.B., E.P.
