Sakwowe oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzono nową stronę "==Zobacz też== Indeks alfabetyczny <br> ==Grafika== <gallery> </gallery> ==Przypisy== # Przypis 1 # Przypis 2 ---- Autor: '''M.P.B., A.W.'''") |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| + | Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym. | ||
| + | |||
| + | Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z →płaszczowych opraw, w których płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do obłożenia woluminu w celach ochronnych (np. podczas transportu). Pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech, będąc stosowanymi przynajmniej do 2 ćw. XVI w., głównie w krajach podlegających wpływom niemieckim. Stosowano je przy książkach niewielkiego formatu i często używanych, jak modlitewniki (noszone do kościoła lub kaplicy) oraz zbiory praw i ustaw (wykorzystywane przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy). O popularności tego typu oprawy w kręgach kościelnych i świeckich zadecydowały nie tylko względy praktyczne, ale też charakterystyczna dla ery gotyckiej moda na rozmaite sakwy i woreczki noszone przy ciele. Świadectwem niegdysiejszego rozpowszechnienia opraw tego typu są ich liczne wizerunki w plastyce XV-1 ćw. XVI w., głównie w scenach religijnych i wyobrażeniach świętych, poddanych tzw. aktualizacji (czyli dostosowaniu strojów i innych elementów kultury materialnej do realiów epoki). | ||
| + | |||
| + | W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.). | ||
| + | |||
| + | |||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Głowa Turka]] <br> | ||
| + | [[Gotyckie oprawy]] <br> | ||
| + | [[Modlitewników oprawy]] <br> | ||
| + | [[Płaszczowe oprawy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| + | Plik:Sakwowe opr., Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner.jpg | Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner | ||
| + | Plik:Sakwowe opr., Przykład noszenia ksiązki w oprawie sakwowej, rzeźba niemiecka, ok. 1500 r..jpg | Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, ok. 1500 r. | ||
| + | Plik:Sakwowe opr., Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w..jpg | Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w. | ||
| + | Plik:Sakwowe opr., Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, BU Toruń, fot. wg Tondel, Wagner 2019.jpg | Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. wg Tondel, Wagner 2019 | ||
| + | |||
| + | |||
| Linia 12: | Linia 29: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # | + | # Semkowicz 1951, s. 139-140; |
| − | # | + | # EWOK 1971, szp. 1713; |
| + | # Tondel 1987, s. 313-316; | ||
| + | # Bruckner 1995, s. 5–23; | ||
| + | # Bruckner 1997, s. 307-324; | ||
| + | # Tomaszewski 2016, s. 84-180; | ||
| + | # Smith 2017. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''M.P.B., A.W.''' | Autor: '''M.P.B., A.W.''' | ||
Wersja z 18:35, 28 sie 2022
Oprawy o materiale obleczenia (skóra lub tkanina) znacznie wydłużonym poza dolną krawędź woluminu i zakończonym węzłem (głowa Turka), haczykiem bądź pierścieniem. Rozwiązanie to służyło wygodnemu trzymaniu księgi w ręce, jak również przytroczeniu książki do pasa. Przeważnie sakwa stanowi zewnętrzną warstwę oprawy, pod którą znajduje się obleczenie z innego materiału. Obie warstwy łączono guzami lub okuciami. Sakwy skórzane były na ogół ściśle dopasowane do spodniej warstwy obleczenia poprzez montaż w stanie wilgotnym.
Oprawy sakwowe prawdopodobnie wykształciły się z →płaszczowych opraw, w których płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do obłożenia woluminu w celach ochronnych (np. podczas transportu). Pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech, będąc stosowanymi przynajmniej do 2 ćw. XVI w., głównie w krajach podlegających wpływom niemieckim. Stosowano je przy książkach niewielkiego formatu i często używanych, jak modlitewniki (noszone do kościoła lub kaplicy) oraz zbiory praw i ustaw (wykorzystywane przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy). O popularności tego typu oprawy w kręgach kościelnych i świeckich zadecydowały nie tylko względy praktyczne, ale też charakterystyczna dla ery gotyckiej moda na rozmaite sakwy i woreczki noszone przy ciele. Świadectwem niegdysiejszego rozpowszechnienia opraw tego typu są ich liczne wizerunki w plastyce XV-1 ćw. XVI w., głównie w scenach religijnych i wyobrażeniach świętych, poddanych tzw. aktualizacji (czyli dostosowaniu strojów i innych elementów kultury materialnej do realiów epoki).
W późniejszych stuleciach, wraz z włączaniem ksiąg w oprawach sakwowych do bibliotek instytucjonalnych, ich przytłaczającą większość zniszczono poprzez odcięcie naddatku obleczenia przeszkadzającego w przechowywaniu książek na półkach. Do dziś w zbiorach światowych zachowało się około 100 takich artefaktów. W Polsce posiada je Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (luksusowa oprawa aksamitna ze złotniczymi okuciami, przed 1546 r.) oraz Muzeum Narodowe w Krakowie (gotycka oprawa skórzana lub jej kopia z XIX-pocz. XX w.).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Głowa Turka
Gotyckie oprawy
Modlitewników oprawy
Płaszczowe oprawy
Grafika
Oprawa sakwowa jako element kompozycji Ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner
Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, ok. 1500 r.
Przykład noszenia książki w oprawie sakwowej, późnogotycka rzeźba niemiecka, kon. XV - pocz. XVI w.
Oprawa sakwowa z księgozbioru księżnej Doroty - żony Albrechta Pruskiego, Prusy Książęce, przed 1546, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, fot. wg Tondel, Wagner 2019
Przypisy
- Semkowicz 1951, s. 139-140;
- EWOK 1971, szp. 1713;
- Tondel 1987, s. 313-316;
- Bruckner 1995, s. 5–23;
- Bruckner 1997, s. 307-324;
- Tomaszewski 2016, s. 84-180;
- Smith 2017.
Autor: M.P.B., A.W.
