Przerysy opraw: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzono nową stronę "===Przerysy opraw=== (także: odrysy opraw, frotaż) (z niem. ''Durchreibung'') Charakterystyczna dla tegumentologii technika badawcza, polegająca na uzyskiwaniu mon...") |
(→Przerysy opraw) |
||
(Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
− | + | ==Przerysy opraw== | |
− | (także: odrysy opraw, frotaż) | + | (także: odrysy opraw, frotaż) (ang. rubbings; fr. frottis; niem. Durchreibung) |
− | + | ||
− | ( | + | |
− | + | ||
− | + | ||
+ | Charakterystyczna dla tegumentologii technika badawcza, polegająca na uzyskiwaniu monochromatycznej (ciemnoszaro-białej) reprodukcji reliefowej dekoracji opraw. Polega na nałożeniu na całą okładzinę, lub jej fragment, arkusza miękkiego i cienkiego papieru, a następnie szybkim pocieraniu jego powierzchni grafitem ołówka o średniej miękkości. Odwzorowane w ten sposób ornamenty i motywy dekoracyjne w skali 1:1, zebrane z wielu opraw, są pierwszorzędnym materiałem analitycznym, pozwalającym m.in. na określanie liczby i formy narzędzi zdobniczych z jednej introligatorni oraz precyzyjne porównywanie zdobień stosowanych w różnych introligatorniach. Stanowi to podstawę do precyzyjnego opisu oraz atrybucji dzieł (identyfikacja opraw), jak również do badań z zakresu ikonografii i ewolucji formalno-stylowej w zdobnictwie introligatorskim. Po raz pierwszy p. o. zastosował na dużą skalę pod koniec XIX w. Paul Schwenke, wskazując na ich ogromną rolę w określaniu czasu i miejsca powstania opraw. Technika p. o. okazała się bardziej wiarygodna w oddawaniu niuansów formy np. wycisków pojedynczych tłoków lub radełkowań niż odrysowywanie ich tuszem na czarno-biało. Tę drugą spopularyzował w końcu XIX w. angielski badacz William H. J. Weale; w Polsce zaś stosowana była m.in. przez Ludwikę Dobrzyńską-Rybicką (1918) i Annę Lewicką-Kamińską (1956). W ciągu XX w., za sprawą takich badaczy jak Konrad Haebler, Ernst Kyriss, Ilse Schunke czy Konrad von Rabenau p. o. stały się w kręgu niemieckim najpowszechniejszą formą odwzorowywania detali dekoracji introligatorskich, szybko oddziałującą na praktykę tegumentologiczną w innych krajach. W Polsce już w 1917 r. zastosował ją Adam Chmiel, a w okresie międzywojennym m.in. Kazimierz Piekarski – autor niezachowanego zbioru p. o. obejmującego ok. 1000 polskich introligatorni z XV-XVI w. W okresie powojennym większe zespoły p. o. zgromadzono pod kierunkiem Alodii Kaweckiej-Gryczowej w ramach prac nad Centralnym Katalogiem Inkunabułów; z kolei pod koniec lat 70. XX w. pokaźny zbiór p. o. (głównie z Biblioteki Jagiellońskiej) utworzyła Anna Lewicka-Kamińska. Współcześnie, mimo dostępności zaawansowanych technik reprodukcji cyfrowej o wysokiej rozdzielczości, p. o. nadal pozostają niezastąpionymi narzędziami w badaniach oprawoznawczych. Wyrazem tego są niektóre bazy opraw, zawierające wyłącznie p. o. lub fotografie wraz z p. o. Największy i stale rozbudowywany zbiór tego rodzaju zawiera Einbanddatenbank w ramach Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz w Berlinie (dane publikowane są na stronie https://www.hist-einband.de/); w Polsce zdigitalizowane p. o. znajdują się w bazie Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, powstałej w 2011 r. wg koncepcji Arkadiusza Wagnera (https://ptpn.locloud.pl/collections/). | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
Linia 12: | Linia 9: | ||
[[Bazy opraw]] <br> | [[Bazy opraw]] <br> | ||
[[Identyfikacja oprawy]] <br> | [[Identyfikacja oprawy]] <br> | ||
− | [[Opis oprawy]] <br> | + | [[Katalogowanie opraw]] <br> |
+ | [[Opis oprawy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
Linia 18: | Linia 16: | ||
<gallery> | <gallery> | ||
+ | Plik:Przerysy opraw, Przykład przerysu całej okładziny w artykule A. Chmiela, Z dawnych opraw..., 1917.jpg | Przykład przerysu całej okładziny w artykule A. Chmiela, ''Z dawnych opraw''..., "Exlibris", 1917 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Przerys superekslibrisu w dziele K. Piekarskiego, Superexlibrisy polskie..., Kraków 1929.jpg | Przerys superekslibrisu w dziele K. Piekarskiego, ''Superexlibrisy polskie''..., Kraków 1929 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Przykład zestawu przerysów w. tl. z jednej oprawy w dziele E. Kyrissa, Verzierte gotische Einbaende..., Stuttgart 1965.jpg | Przykład tablicy z zestawem przerysów wycisków tłoków z jednej oprawy w dziele E. Kyrissa, ''Verzierte gotische Einbände''..., Stuttgart 1965 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Przykład tablicy w dziele E. Laucevičiusa, XV – XVIII a. knygų..., 1972, z przerysami dekor. kilku opraw.jpg | Przykład tablicy w dziele E. Laucevičiusa, ''XV – XVIII a. knygų''..., Vilnius 1972, z przerysami dekoracji kilku opraw renesansowych | ||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Przykład tablicy w dziele I. Schunke, Die Schwenke Sammlung...1979 z przerysami różnych form rozet gotyckich.jpg | Przykład tablicy w dziele I. Schunke, ''Die Schwenke Sammlung''...Berlin 1979 z przerysami różnych form rozet gotyckich | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Przykłady przersów opraw w bazie Einbanddatenbank prow. w ramach SB....jpg | Przykłady przerysów wycisków tłoków w bazie ''Einbanddatenbank'' prowadzonej w ramach Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz w Berlinie | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Przykład arkusza z zebranymi przerysami dekoracji jednej oprawy przezn. do Bazy Opraw PTPN, przerysy aut. A. Wagner.jpg | Przykład arkusza z zebranymi przerysami dekoracji jednej oprawy przeznaczonymi do Bazy Opraw PTPN, przerysy: A. Wagner, 2011 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Czarno-białe rysunki dekoracji opraw w dziele W. H. J. Wheale i L. Taylor, Early stamped..., 1922.jpg | Czarno-białe rysunki dekoracji opraw w dziele W. H. J. Wheale'a i L. Taylora, ''Early stamped''..., London 1922 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Plik:Przerysy opraw, Czarno-białe rysunki dekoracji opraw w dziele H. Lewickiej-Kamińskiej, Renesansowy księgozbiór..., 1956.jpg | Czarno-białe rysunki dekoracji opraw w dziele H. Lewickiej-Kamińskiej, ''Renesansowy księgozbiór''..., Wrocław 1956 | ||
</gallery> | </gallery> | ||
Linia 32: | Linia 54: | ||
# Kyriss 1951-1958; | # Kyriss 1951-1958; | ||
# Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 2, 8-10, 14-18; | # Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 2, 8-10, 14-18; | ||
+ | # Goldschmidt 1967, II, tabl. XCIX-CX; | ||
# Laucevičius 1976; | # Laucevičius 1976; | ||
# Schunke 1979; | # Schunke 1979; |
Aktualna wersja na dzień 22:31, 6 maj 2022
Spis treści
Przerysy opraw
(także: odrysy opraw, frotaż) (ang. rubbings; fr. frottis; niem. Durchreibung)
Charakterystyczna dla tegumentologii technika badawcza, polegająca na uzyskiwaniu monochromatycznej (ciemnoszaro-białej) reprodukcji reliefowej dekoracji opraw. Polega na nałożeniu na całą okładzinę, lub jej fragment, arkusza miękkiego i cienkiego papieru, a następnie szybkim pocieraniu jego powierzchni grafitem ołówka o średniej miękkości. Odwzorowane w ten sposób ornamenty i motywy dekoracyjne w skali 1:1, zebrane z wielu opraw, są pierwszorzędnym materiałem analitycznym, pozwalającym m.in. na określanie liczby i formy narzędzi zdobniczych z jednej introligatorni oraz precyzyjne porównywanie zdobień stosowanych w różnych introligatorniach. Stanowi to podstawę do precyzyjnego opisu oraz atrybucji dzieł (identyfikacja opraw), jak również do badań z zakresu ikonografii i ewolucji formalno-stylowej w zdobnictwie introligatorskim. Po raz pierwszy p. o. zastosował na dużą skalę pod koniec XIX w. Paul Schwenke, wskazując na ich ogromną rolę w określaniu czasu i miejsca powstania opraw. Technika p. o. okazała się bardziej wiarygodna w oddawaniu niuansów formy np. wycisków pojedynczych tłoków lub radełkowań niż odrysowywanie ich tuszem na czarno-biało. Tę drugą spopularyzował w końcu XIX w. angielski badacz William H. J. Weale; w Polsce zaś stosowana była m.in. przez Ludwikę Dobrzyńską-Rybicką (1918) i Annę Lewicką-Kamińską (1956). W ciągu XX w., za sprawą takich badaczy jak Konrad Haebler, Ernst Kyriss, Ilse Schunke czy Konrad von Rabenau p. o. stały się w kręgu niemieckim najpowszechniejszą formą odwzorowywania detali dekoracji introligatorskich, szybko oddziałującą na praktykę tegumentologiczną w innych krajach. W Polsce już w 1917 r. zastosował ją Adam Chmiel, a w okresie międzywojennym m.in. Kazimierz Piekarski – autor niezachowanego zbioru p. o. obejmującego ok. 1000 polskich introligatorni z XV-XVI w. W okresie powojennym większe zespoły p. o. zgromadzono pod kierunkiem Alodii Kaweckiej-Gryczowej w ramach prac nad Centralnym Katalogiem Inkunabułów; z kolei pod koniec lat 70. XX w. pokaźny zbiór p. o. (głównie z Biblioteki Jagiellońskiej) utworzyła Anna Lewicka-Kamińska. Współcześnie, mimo dostępności zaawansowanych technik reprodukcji cyfrowej o wysokiej rozdzielczości, p. o. nadal pozostają niezastąpionymi narzędziami w badaniach oprawoznawczych. Wyrazem tego są niektóre bazy opraw, zawierające wyłącznie p. o. lub fotografie wraz z p. o. Największy i stale rozbudowywany zbiór tego rodzaju zawiera Einbanddatenbank w ramach Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz w Berlinie (dane publikowane są na stronie https://www.hist-einband.de/); w Polsce zdigitalizowane p. o. znajdują się w bazie Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, powstałej w 2011 r. wg koncepcji Arkadiusza Wagnera (https://ptpn.locloud.pl/collections/).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Bazy opraw
Identyfikacja oprawy
Katalogowanie opraw
Opis oprawy
Grafika
Przypisy
- Weale 1894-1898;
- Schwenke 1898, s. 114 – 124;
- Chmiel 1917, s. 8-20;
- Dobrzyńska-Rybicka 1918, s. 3-29;
- Weale, Taylor 1922;
- Haebler 1928-1929;
- Piekarski 1929;
- Kyriss 1951-1958;
- Lewicka-Kamińska 1956, tabl. 2, 8-10, 14-18;
- Goldschmidt 1967, II, tabl. XCIX-CX;
- Laucevičius 1976;
- Schunke 1979;
- Lewicka-Kamińska 1980 III;
- Fogelmark 1990;
- Tondel, Wagner 2017, s. …
Autor: A.W.