Płaskorzeźbiona dekoracja: Różnice pomiędzy wersjami
Z Leksykon oprawoznawczy
(→Grafika) |
(→Zobacz też) |
||
| (Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| + | ==Płaskorzeźbiona dekoracja== | ||
| + | (ang. pattern in relief; fr. décoration en bas-relief; niem. Reliefdekoration) | ||
| + | Reliefowe zdobienia opraw wykonane w twardych tworzywach (kość słoniowa, drewno) z użyciem technik i narzędzi charakterystycznych dla rzemieślników wyspecjalizowanych w ich obróbce; niekiedy błędnie rozszerza się to pojęcie na wszelkie wypukłe dekoracje złotniczych opraw (wykonanych w technice odlewu czy repusowania) i reliefowych opraw; | ||
| + | * a) kość słoniowa: wykorzystywana już w starożytnych, rzymskich dyptykach. Predylekcja do wyrobów z tego materiału przeniknęła do Bizancjum, co wyraziło się m.in. w misternie rzeźbionych płytkach (plakietach) z wizerunkami postaci i scenami biblijnymi. Jako importy artystyczne, dzieła tego rodzaju wkomponowywano w oprawy karolińskich i ottońskich ksiąg liturgicznych. Zazwyczaj ograniczano się do centralnej płytki w obramieniu z kosztownych kruszców i kamieni (np. Codex Aureus z Echternach, 1 ćw. XI w.) lub całą powierzchnię okładziny pokrywano paroma stykającymi się płytkami (Ewangeliarz z Lorsch, pocz. IX w.). Począwszy od epoki gotyckiej znaczenie plastycznie opracowanej k. s. w zdobnictwie opraw gwałtownie zmalało, co miało związek m.in. z załamaniem się produkcji wyrobów z k. s. w Bizancjum. Toteż najczęściej ograniczano się do drobnych elementów dekoracji z k. s. lub imitacji tego materiału (celuloidowe oprawy); | ||
| + | * b) drewno: prace rzeźbiarskie w deskach przeznaczonych na oprawy wykonuje się za pomocą narzędzi snycerskich, w tym zwłaszcza różnego rodzaju dłut i nożyków; czynności końcowe polegają na wygładzaniu, szlifowaniu i impregnowaniu (np. bejcowaniu, lakierowaniu) lub malowaniu powierzchni. Niekiedy na okładzinach montowane są dodatkowe elementy, przede wszystkim metalowe okucia i zapięcia. Do najwcześniejszych dzieł tego rodzaju należy oprawa ewangeliarza z 1 poł. XII w. ze skarbca katedry w Geronie: okładziny prawdopodobnie z drewna cedrowego pokryto płaskim reliefem ze scenami religijnymi i wiciami. Na l. 1217 – 1235 datowana jest oprawa niewielkiego graduału z klasztoru Weingarten (Szwabia) z okładzinami bukowymi, w których centralne zagłębienia wkomponowano rzeźbione w innym drewnie, ażurowe i polichromowane dekoracje figuralno-floralne. Z ery gotyckiej pochodzą m.in.: oprawa notatnika krawca krakowskiego w Muzeum narodowym w Krakowie (1497, deski bukowe pokryte p. d. o tzw. płaskim reliefie) oraz oprawa kodeksu w Wissenschaftliche Stadtbibliothek w Moguncji (pocz. XVI w., płaskorzeźbiony i malowany wizerunek Vir Dolorum). W XIX-XX w. oprawy z p. d. w drewnie sporządzano niekiedy dla ksiąg okolicznościowych (np. księga Magistratu Wrocławskiego z fotografiami członków kolegium, 1894, Muzeum Historyczne we Wrocławiu; Księga Pamiątkowa leśników polskich pomordowanych w II wojnie światowej, 2 poł. XX w., Muzeum Leśnictwa w Gołuchowie). Do prac z pogranicza stolarstwa, snycerstwa i introligatorstwa należą okładziny drewniane z wyżłobionymi polami, w które introligator lub złotnik wkomponowywał np. plakiety z kości słoniowej lub blachy z cennych kruszców, jak również okładziny z rytymi ornamentami o prostej formie. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| − | + | [[Indeks alfabetyczny]] <br> | |
| − | [[]] <br> | + | [[Celuloidowe oprawy]] <br> |
| + | [[Deski]] <br> | ||
| + | [[Dyptyk]] <br> | ||
| + | [[Relief]] <br> | ||
| + | [[Reliefowe oprawy]] <br> | ||
| + | [[Złotnicze oprawy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik:Img379.tif.jpg | + | |
| − | Plik:Img378.tif.jpg | Oprawa późnogotycka z geometryczną dekoracją opracowaną w drewnie okładziny, repr. wg R. Herz, Eingeritzte Dekorationen im Holzdeckel | + | Plik:Płaskorzeźbiona dekoracja, oprawa lekcjonarza, kośc. św. Mikołaja, Stralsund, 1 poł. XIV w., Stralsund Museum, fot. domena publiczna.jpg | Płaskorzeźbiona dekoracja oprawy lekcjonarza, kościół św. Mikołaja, Stralsund, 1 poł. XIV w., Stralsund Museum, fot.: domena publiczna |
| + | Plik:Płaskorzeźbiona, Jarosławiecka Gąsiorowska 1948, il. 41.jpg | Płaskorzeźbiona dekoracja na oprawie krakowskiej, fot. wg: Jarosławiecka Gąsiorowska 1948 | ||
| + | |||
| + | Plik:Img379.tif.jpg | Oprawa późnogotycka z pocz. XVI w., z płaskorzeźbionym i polichromowanym wizerunkiem Vir Dolorum, repr. wg:A. Ottermann, Ein figürlich geschnitzter Holzdeckelband..., „Einband Forschung”, H. 37, 2015, il. nie num. | ||
| + | Plik:Img378.tif.jpg | Oprawa późnogotycka z pocz. 2 dekady XVI w., z geometryczną dekoracją opracowaną w drewnie okładziny, repr. wg: R. Herz, Eingeritzte Dekorationen im Holzdeckel..., „Einband Forschung”, H. 18, 2006, il. 3 | ||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
| + | Plik:Płaskorzeźbiona dekoracja, opr. płaskorzeźbiona w drewnie gruszy z emaliowanym medalionem, Paryż, poł. XIX w., BnF Paryż, reliures..jpg | Oprawa płaskorzeźbiona w drewnie gruszy z emaliowanym medalionem, Paryż, poł. XIX w., BnF Paryż, fot. wg: www.reliures.bnf.fr | ||
| + | |||
| + | Plik:Płaskorzeźbiona dekoracja, opr. albumu dedykowanego J. I. Kraszewskiemu, 1874, wg Paś 2017, il. 6.jpg | Płaskorzeźbiona dekoracja, oprawy albumu dedykowanego Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, 1874, fot. wg: Paś 2017 | ||
| + | File:Kraszewski2.jpg|Album fotograficzny widoków i zabytków Łomży ofiarowany Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, 1879, okł. przednia. | ||
| + | File:Kraszewski1.jpg|Album fotograficzny widoków i zabytków Łomży ofiarowany Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, 1879, okł. tylna. | ||
| + | |||
| + | Plik:Płaskorzeźbione oprawy,.jpg | Oprawa płaskorzeźbiona adresu dla marszałka Józefa Piłsudskiego, przed 1935 r., MN, Warszawa, fot. wg: www.cyfrowe.mnw.art.pl | ||
| + | |||
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 17: | Linia 43: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # | + | # Komornicki 1925, nr kat. 7-9, tabl. VIII-X; |
| + | # Schreiber 1948, szp. 1377-1378; | ||
| + | # Semkowicz 1951, s. 124, 132-134; | ||
| + | # de Morant 1981, s. 30; | ||
| + | # Devauchelle 1995, s. 227; | ||
| + | # Herz 2006, s. 33-36; | ||
| + | # Ottermann 2015, s. 6-10; | ||
| + | # Paś 2017, s. 291-293; | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 10:39, 6 maj 2022
Spis treści
Płaskorzeźbiona dekoracja
(ang. pattern in relief; fr. décoration en bas-relief; niem. Reliefdekoration)
Reliefowe zdobienia opraw wykonane w twardych tworzywach (kość słoniowa, drewno) z użyciem technik i narzędzi charakterystycznych dla rzemieślników wyspecjalizowanych w ich obróbce; niekiedy błędnie rozszerza się to pojęcie na wszelkie wypukłe dekoracje złotniczych opraw (wykonanych w technice odlewu czy repusowania) i reliefowych opraw;
- a) kość słoniowa: wykorzystywana już w starożytnych, rzymskich dyptykach. Predylekcja do wyrobów z tego materiału przeniknęła do Bizancjum, co wyraziło się m.in. w misternie rzeźbionych płytkach (plakietach) z wizerunkami postaci i scenami biblijnymi. Jako importy artystyczne, dzieła tego rodzaju wkomponowywano w oprawy karolińskich i ottońskich ksiąg liturgicznych. Zazwyczaj ograniczano się do centralnej płytki w obramieniu z kosztownych kruszców i kamieni (np. Codex Aureus z Echternach, 1 ćw. XI w.) lub całą powierzchnię okładziny pokrywano paroma stykającymi się płytkami (Ewangeliarz z Lorsch, pocz. IX w.). Począwszy od epoki gotyckiej znaczenie plastycznie opracowanej k. s. w zdobnictwie opraw gwałtownie zmalało, co miało związek m.in. z załamaniem się produkcji wyrobów z k. s. w Bizancjum. Toteż najczęściej ograniczano się do drobnych elementów dekoracji z k. s. lub imitacji tego materiału (celuloidowe oprawy);
- b) drewno: prace rzeźbiarskie w deskach przeznaczonych na oprawy wykonuje się za pomocą narzędzi snycerskich, w tym zwłaszcza różnego rodzaju dłut i nożyków; czynności końcowe polegają na wygładzaniu, szlifowaniu i impregnowaniu (np. bejcowaniu, lakierowaniu) lub malowaniu powierzchni. Niekiedy na okładzinach montowane są dodatkowe elementy, przede wszystkim metalowe okucia i zapięcia. Do najwcześniejszych dzieł tego rodzaju należy oprawa ewangeliarza z 1 poł. XII w. ze skarbca katedry w Geronie: okładziny prawdopodobnie z drewna cedrowego pokryto płaskim reliefem ze scenami religijnymi i wiciami. Na l. 1217 – 1235 datowana jest oprawa niewielkiego graduału z klasztoru Weingarten (Szwabia) z okładzinami bukowymi, w których centralne zagłębienia wkomponowano rzeźbione w innym drewnie, ażurowe i polichromowane dekoracje figuralno-floralne. Z ery gotyckiej pochodzą m.in.: oprawa notatnika krawca krakowskiego w Muzeum narodowym w Krakowie (1497, deski bukowe pokryte p. d. o tzw. płaskim reliefie) oraz oprawa kodeksu w Wissenschaftliche Stadtbibliothek w Moguncji (pocz. XVI w., płaskorzeźbiony i malowany wizerunek Vir Dolorum). W XIX-XX w. oprawy z p. d. w drewnie sporządzano niekiedy dla ksiąg okolicznościowych (np. księga Magistratu Wrocławskiego z fotografiami członków kolegium, 1894, Muzeum Historyczne we Wrocławiu; Księga Pamiątkowa leśników polskich pomordowanych w II wojnie światowej, 2 poł. XX w., Muzeum Leśnictwa w Gołuchowie). Do prac z pogranicza stolarstwa, snycerstwa i introligatorstwa należą okładziny drewniane z wyżłobionymi polami, w które introligator lub złotnik wkomponowywał np. plakiety z kości słoniowej lub blachy z cennych kruszców, jak również okładziny z rytymi ornamentami o prostej formie.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Celuloidowe oprawy
Deski
Dyptyk
Relief
Reliefowe oprawy
Złotnicze oprawy
Grafika
Płaskorzeźbiona dekoracja oprawy lekcjonarza, kościół św. Mikołaja, Stralsund, 1 poł. XIV w., Stralsund Museum, fot.: domena publiczna
Płaskorzeźbiona dekoracja na oprawie krakowskiej, fot. wg: Jarosławiecka Gąsiorowska 1948
Oprawa późnogotycka z pocz. XVI w., z płaskorzeźbionym i polichromowanym wizerunkiem Vir Dolorum, repr. wg:A. Ottermann, Ein figürlich geschnitzter Holzdeckelband..., „Einband Forschung”, H. 37, 2015, il. nie num.
Oprawa późnogotycka z pocz. 2 dekady XVI w., z geometryczną dekoracją opracowaną w drewnie okładziny, repr. wg: R. Herz, Eingeritzte Dekorationen im Holzdeckel..., „Einband Forschung”, H. 18, 2006, il. 3
Oprawa płaskorzeźbiona w drewnie gruszy z emaliowanym medalionem, Paryż, poł. XIX w., BnF Paryż, fot. wg: www.reliures.bnf.fr
Płaskorzeźbiona dekoracja, oprawy albumu dedykowanego Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, 1874, fot. wg: Paś 2017
Album fotograficzny widoków i zabytków Łomży ofiarowany Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, 1879, okł. przednia.
Album fotograficzny widoków i zabytków Łomży ofiarowany Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, 1879, okł. tylna.
Oprawa płaskorzeźbiona adresu dla marszałka Józefa Piłsudskiego, przed 1935 r., MN, Warszawa, fot. wg: www.cyfrowe.mnw.art.pl
Przypisy
- Komornicki 1925, nr kat. 7-9, tabl. VIII-X;
- Schreiber 1948, szp. 1377-1378;
- Semkowicz 1951, s. 124, 132-134;
- de Morant 1981, s. 30;
- Devauchelle 1995, s. 227;
- Herz 2006, s. 33-36;
- Ottermann 2015, s. 6-10;
- Paś 2017, s. 291-293;
Autor: A.W.
