Święci pańscy: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 22:34, 5 kwi 2022

Święci Pańscy

(ang. saints)

Należą od wczesnego średniowiecza do postaci najczęściej ukazywanych na oprawach książkowych, jednakże wśród nich największą popularnością cieszą się wizerunki wybranych apostołów (śś. Piotr i Paweł), a zwłaszcza ewangelistów (w tym ewangelistów symbole). Pozostali ś. p. ukazywani są znacznie rzadziej – przeważnie jako postaci patronów katedry, klasztoru lub miasta, bądź też osobiści patroni indywidualnego właściciela księgi. Na średniowiecznych, złotniczych oprawach ksiąg liturgicznych – oprócz licznych wizerunków ewangelistów – niekiedy ukazywano całopostaciowe wizerunki rzadziej czczonych świętych (np. św. Willibrord – założyciel opactwa w Echternach na oprawie Codex aureus z tego klasztoru, XI w.). W introligatorstwie romańskim popularność zyskały jedynie tłoki z całopostaciowymi wizerunkami śś. Piotra i Pawła oraz symbolami ewangelistów. Stosunkowo liczne, samodzielne wizerunki ś. p. o uproszczonej formie, z zaakcentowanymi atrybutami, znajdują się na tłokach gotyckich z XIV – pocz. XVI w., o różnych kształtach i zróżnicowanej wielkości (np. śś. Benedykt, Jerzy, Katarzyna, Krzysztof, Sebastian). Specyficzną formę mają całopostaciowe wizerunki ś. p. naśladujące gotyckie figury rzeźbiarskie w architektonicznych niszach, jakie spopularyzowały się na oprawach krakowskich kon. XV – pocz. XVI w. Wyciskano je z niewielkich tłoków, niekiedy złoconych, bez obramienia. Nieliczne przedstawienia ś. p. widnieją też na zachodnioeuropejskich oprawach plakietowych XV-XVI w. Rzadkością są wizerunki ś. p. innych niż ewangeliści oraz śś. Piotr i Paweł na niezliczonych, renesansowych radełkach z XVI w. (do wyjątków należy św. Jan Chrzciciel w scenach Chrztu w Jordanie). Znacznie częściej spotyka się ich na prostokątnych plakietach lub okrągłych i owalnych medalionach renesansowych oraz manierystycznych, chętnie stosowanych przez polskich introligatorów m.in. jako quasi-superekslibrisy z wizerunkami patronów (np. śś. Krzysztof, Mikołaj, Stanisław). Od XVII w. następowało ograniczanie się liczby tego rodzaju przedstawień, na co wpływ miały czynniki religijne (reformacja) i artystyczne (dominacja dekoracji ornamentalnych, a nie figuralnych, w dekoracji opraw barokowych, rokokowych i klasycystycznych). Wciąż jednak wizerunki ś. p. pojawiały się na księgach liturgicznych i modlitewnikach, przyjmując nierzadko kunsztowne, złotnicze formy. Do ponownego spopularyzowania takich motywów doszło w XIX – pocz. XX w., na oprawach wydawniczych. Używając rozmaitych środków technicznych (wyciski z matryc, ślepe, złocone i wielobarwne) ukazywano na nich zarówno ś. p. o uniwersalnym, jak i lokalnym znaczeniu (np. św. Wojciech na oprawach polskich dzieł religijnych). Konwencja ta spotykana jest do dziś na stosunkowo nielicznych oprawach artystycznych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Apostołowie
Biblijne motywy
Ewangeliści
Ewangelistów symbole
Jezus Chrystus
Maryja

Grafika

• 
• 
• 
• 
• 

  Św. Mikołaj, plakieta na oprawie krakowskiej z 2-3 dekady XVI w., zbiory i foto: PAN BK

• 
• 

  Św. Franciszek w dekoracji mozaikowej na oprawie włoskiej z 1 poł. XX w., fot: wg: Colombo 1952

Przypisy

1. Steenbock 1965, kat. 28, 42, 54 i in.;
2. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXII, XXV i in.;
3. Krynicka 1967, tabl. II-IV, VIII;
4. Krynicka 1975, s. 169-181;
5. Laucevičius 1976, il. 329, 307, 311-314 i in.;
6. Ziesche, Becker 1977, s. 39-40;
7. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 130-133;
8. Storm van Leeuwen 2011, kat. 26-28

Autor: A.W.