Maureska: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 23:31, 20 mar 2022

Maureska

(także: maureskowy ornament) (ang. mauresque; fr. mauresque)

Ornament w formie silnie stylizowanej wici roślinnej o symetrycznym zakomponowaniu, szczelnie wypełniający ozdobioną powierzchnię. Jego geneza wiąże się z hellenistyczno-rzymską, realistyczną arabeską, która w sztuce islamu uległa znacznemu przekształceniu ku uabstrakcyjnionym formom o rytmicznym układzie. Typowa m. składa się z cienkich, stykających się i przecinających wici, z których wyodrębniają się spłaszczone listki, kwiaty i pączki o fantazyjnych, zaginających się kształtach. Na islamskich oprawach upowszechniona pod koniec średniowiecza. W 2 poł. XV w. przeniknęła do introligatorstwa włoskiego, m.in. na orientalizujące oprawy (jako wypełnienie centralnych medalionów i narożnych ćwierćmedalionów), oraz jako dekoracja zwierciadeł (np. mandorla stilizzata). Cechy m., jak regularne zapełnienie wicią prostokąta zwierciadła i uabstrakcyjniona stylizacja elementów, noszą też złocone dekoracje opraw z różnych ośrodków włoskich XVI w. (w literaturze przeważnie określane jako arabeska bądź po prostu wić roślinna). Pod wpływem opraw włoskich, a niezależnie od nich również za sprawą wzorców graficznych (zob. wzorniki introligatorskie), m. przeniknęła do zdobnictwa opraw zaalpejskich. Do najwcześniejszych, italianizujących form m. należą dekoracje opraw krakowskich z 1 dekady XVI w. (np. niektóre dzieła dla Mikołaja Czepla). W późniejszych latach stanowiła stały element repertuaru formalnego wiodących pracowni krakowskich. Od pocz. lat 40. XVI w. pojawiała się na francuskich oprawach z kręgu Fontainebleau, stopniowo przekształcając się w bogate kartuszowe kompozycje z maureskowo-wstęgowym ornamentem. Od ok. poł. XVI w. rozpowszechniona w całej Europie łacińskiej jako ornament wypełniający medaliony w typie pellegrino. Na oprawach niemieckich niekiedy pojawiała się jako adaptacja wzorców graficznych np. Petera Flötnera. W 2 poł. XVI w. aż po pocz. XVII w. stosowana w licznych wariantach centralnych medalionów i narożnych ćwierćmedalionów na orientalizujących oprawach. Do ponownego spopularyzowania m. doszło dopiero w XIX-pocz. XX w. na historyzujących oprawach, przywołujących głównie szesnastowieczne dzieła niemieckie i francuskie.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Arabeska
Islamskie oprawy
Kartuszowa kompozycja
Mandorla stilizzata
Maureskowo-wstęgowy ornament
Orientalizujące oprawy
Pellegrino
Wzorniki introligatorskie

Grafika

Przypisy

1. Krynicka 1956, tabl. 12, 17(23);
2. EWOK 1971, szp. 1498;
3. Słownik 1996, s. 252;
4. Laffitte, Le Bars 1999, kat. 8a,b-9, 72-73;
5. Hohl 2001, s. 12-14;
6. Macchi F. i L. 2007, tabl. 9-11, 23-24, 69-70 i in.;
7. Kłysz-Hackbarth 2014, s. 37-38;
8. Wagner 2016 II, s. 58-60.

Autor: A.W.