Nosek: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
|||
| (Nie pokazano 1 pośredniej wersji utworzonej przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
(także: nosek maswerkowy) | (także: nosek maswerkowy) | ||
| − | Spiczasty i ażurowy występ skierowany do środka lub na zewnątrz maswerku. Element charakterystyczny dla gotyckiej dekoracji architektonicznej, w której przybierał rozmaite formy – od silnie uproszczonych i zwartych po delikatne i skomplikowane. Naśladowany w gotyckim malarstwie ściennym (jako dekoracja linii podziałów) oraz w rzemiośle artystycznym. W zdobnictwie introligatorskim przyjął silnie zredukowane formy, wśród których wyodrębniają się trzy zasadnicze grupy: | + | Spiczasty i ażurowy występ skierowany do środka lub na zewnątrz maswerku. Element charakterystyczny dla gotyckiej dekoracji architektonicznej, w której przybierał rozmaite formy – od silnie uproszczonych i zwartych po delikatne i skomplikowane. Naśladowany w gotyckim malarstwie ściennym (jako dekoracja linii podziałów) oraz w rzemiośle artystycznym. W zdobnictwie introligatorskim XV-pocz. XVI w. przyjął silnie zredukowane formy, wśród których wyodrębniają się trzy zasadnicze grupy: |
| − | a) noski o „ażurowej” formie, składające się z dwóch (rzadko trzech) krótkich linii, zbiegających się w miejscu, z którego „wyrasta” trójlistek, palmetka lub lilia. Wyciskane z małych tłoków (ok. 0,5-1 cm wys.), stanowią ozdobę prostych lub zakrzywionych linii kompozycyjnych w zwierciadle bądź elementy fryzu arkadkowego, rzadziej jako zmultiplikowane motywy tworzące ornament. Ze względu na zróżnicowanie kształtów w tegumentologii niemieckiej określane jako Zacken (ząbki/ząbkowania) lub Kreuzblume (krzyżownica). Pojawiają się też jako miniaturowe dekoracje pokrywające łuk w ośli grzbiet; od podobnych żabek (czołganek), wyrastających bezpośrednio z łuku, różnią się ażurową formą. | + | a) noski o „ażurowej” formie, składające się z dwóch (rzadko trzech) krótkich linii, zbiegających się w miejscu, z którego „wyrasta” trójlistek, palmetka lub lilia. Wyciskane z małych tłoków (ok. 0,5-1 cm wys.), stanowią ozdobę prostych lub zakrzywionych linii kompozycyjnych w zwierciadle bądź elementy fryzu arkadkowego, rzadziej jako zmultiplikowane motywy tworzące ornament. Ze względu na zróżnicowanie kształtów w tegumentologii niemieckiej określane jako ''Zacken'' (ząbki/ząbkowania) lub ''Kreuzblume'' (krzyżownica). Pojawiają się też jako miniaturowe dekoracje pokrywające łuk w ośli grzbiet; od podobnych żabek (czołganek), wyrastających bezpośrednio z łuku, różnią się ażurową formą. |
| − | b) noski o silnie uproszczonej formie, składające się z podwójnych, floralnych pączków (żabek) osadzonych na krótkiej, łukowato zagiętej linii (niekiedy z ażurowymi, maswerkowymi występami). Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1-2 x 2-3 cm, były wykorzystywane do kształtowania obrysu łuków w | + | b) noski o silnie uproszczonej formie, składające się z podwójnych, floralnych pączków (żabek) osadzonych na krótkiej, łukowato zagiętej linii (niekiedy z ażurowymi, maswerkowymi występami). Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1-2 x 2-3 cm, były wykorzystywane do kształtowania obrysu łuków w owocu granatu wzorze (stanowiąc zamiennik większych tłoków z łukiem w ośli grzbiet) lub do innych kompozycji zdobniczych w zwierciadle i jego obramieniu. W nomenklaturze niemieckiej figurują jako Kopfstempeln (tłoki główkowe). |
| − | c) noski o trzech szpicach, z których środkowy jest zakończony żabką (gdy pączki są na wszystkich szpicach, ten jest największy). Mają one wspólną, prostoliniową podstawę i w odróżnieniu od powyższych odmian ich wnętrze nie jest ażurowe, lecz gładkie lub kropkowane. Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1,5-2 x 2-3 cm, służyły głównie do dekoracji linii w zwierciadle i jego obramieniu bądź w innych układach kompozycyjnych. W terminologii niemieckiej określane również jako Kopfstempeln. | + | c) noski o trzech szpicach, z których środkowy jest zakończony żabką (gdy pączki są na wszystkich szpicach, ten jest największy). Mają one wspólną, prostoliniową podstawę i w odróżnieniu od powyższych odmian ich wnętrze nie jest ażurowe, lecz gładkie lub kropkowane. Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1,5-2 x 2-3 cm, służyły głównie do dekoracji linii w zwierciadle i jego obramieniu bądź w innych układach kompozycyjnych, np. charakterystyczne dla Austrii i płd. Niemiec motywy pierzastych liści, których kontur wyznaczają zwielokrotnione wyciski n-ów (skąd anglojęzyczne pojęcia ''headed outline tool'' lub c''usped Edge stamp''). W terminologii niemieckiej określane również jako ''Kopfstempeln''. |
| Linia 38: | Linia 38: | ||
Plik:Nosek, Przykłady nosków Kopfstempeln 2 na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979.jpg | Przykłady nosków (nosków maswerkowych, typ 3) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979 | Plik:Nosek, Przykłady nosków Kopfstempeln 2 na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979.jpg | Przykłady nosków (nosków maswerkowych, typ 3) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979 | ||
Plik:Nosek 3.jpg | Noski (noski maswerkowe, typ 3) w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner | Plik:Nosek 3.jpg | Noski (noski maswerkowe, typ 3) w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner | ||
| − | Plik:Nosek, Noski w typie Kopfstempeln współtworzące ornament w formie pierzastych liści na oprawie got., Ulrich Schreier , Salzburg, ok. 1483, wg Mazal 1990.jpg | Noski (noski maswerkowe, typ 3) współtworzące ornament w formie pierzastych liści na oprawie | + | Plik:Nosek, Noski w typie Kopfstempeln współtworzące ornament w formie pierzastych liści na oprawie got., Ulrich Schreier , Salzburg, ok. 1483, wg Mazal 1990.jpg | Noski (noski maswerkowe, typ 3) współtworzące ornament w formie pierzastych liści na oprawie gotyckiej, Ulrich Schreier , Salzburg, ok. 1483, fot. wg: Mazal 1990 |
| − | Plik:Kopfstempel, Austria, 1479, wg Goldschmidt 1964, t. 2.jpg | Oprawa gotycka zdobiona m.in. noskami (noskami maswerkowymi, typ. 3), Austria, 1479, wg: Goldschmidt 1967, t. 2 | + | Plik:Kopfstempel, Austria, 1479, wg Goldschmidt 1964, t. 2.jpg | Oprawa gotycka zdobiona m.in. noskami (noskami maswerkowymi, typ. 3), Austria, 1479, fot. wg: Goldschmidt 1967, t. 2 |
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
# Goldschmidt 1967, t. 1, s. 18, t. 2, tabl. VIII, XCIX; | # Goldschmidt 1967, t. 1, s. 18, t. 2, tabl. VIII, XCIX; | ||
| + | # Ziesche, Becker 1977, s. 42-43; | ||
# Schwenke, Schunke 1979, tabl. 149-150, 317-318; | # Schwenke, Schunke 1979, tabl. 149-150, 317-318; | ||
| + | # Mazal 1990, il. 36, 38, 41 i in.; | ||
| + | # von Arnim 1992, tabl. 5, 18; | ||
# Koch 1996, s. 162, 202, 461; | # Koch 1996, s. 162, 202, 461; | ||
| − | # Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 21-22, 44 | + | # Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 21-22, 44; |
| − | + | # Macchi F. i L. 2002, s. 223. | |
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 21:52, 1 paź 2021
Spis treści
Nosek
(także: nosek maswerkowy)
Spiczasty i ażurowy występ skierowany do środka lub na zewnątrz maswerku. Element charakterystyczny dla gotyckiej dekoracji architektonicznej, w której przybierał rozmaite formy – od silnie uproszczonych i zwartych po delikatne i skomplikowane. Naśladowany w gotyckim malarstwie ściennym (jako dekoracja linii podziałów) oraz w rzemiośle artystycznym. W zdobnictwie introligatorskim XV-pocz. XVI w. przyjął silnie zredukowane formy, wśród których wyodrębniają się trzy zasadnicze grupy:
a) noski o „ażurowej” formie, składające się z dwóch (rzadko trzech) krótkich linii, zbiegających się w miejscu, z którego „wyrasta” trójlistek, palmetka lub lilia. Wyciskane z małych tłoków (ok. 0,5-1 cm wys.), stanowią ozdobę prostych lub zakrzywionych linii kompozycyjnych w zwierciadle bądź elementy fryzu arkadkowego, rzadziej jako zmultiplikowane motywy tworzące ornament. Ze względu na zróżnicowanie kształtów w tegumentologii niemieckiej określane jako Zacken (ząbki/ząbkowania) lub Kreuzblume (krzyżownica). Pojawiają się też jako miniaturowe dekoracje pokrywające łuk w ośli grzbiet; od podobnych żabek (czołganek), wyrastających bezpośrednio z łuku, różnią się ażurową formą.
b) noski o silnie uproszczonej formie, składające się z podwójnych, floralnych pączków (żabek) osadzonych na krótkiej, łukowato zagiętej linii (niekiedy z ażurowymi, maswerkowymi występami). Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1-2 x 2-3 cm, były wykorzystywane do kształtowania obrysu łuków w owocu granatu wzorze (stanowiąc zamiennik większych tłoków z łukiem w ośli grzbiet) lub do innych kompozycji zdobniczych w zwierciadle i jego obramieniu. W nomenklaturze niemieckiej figurują jako Kopfstempeln (tłoki główkowe).
c) noski o trzech szpicach, z których środkowy jest zakończony żabką (gdy pączki są na wszystkich szpicach, ten jest największy). Mają one wspólną, prostoliniową podstawę i w odróżnieniu od powyższych odmian ich wnętrze nie jest ażurowe, lecz gładkie lub kropkowane. Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1,5-2 x 2-3 cm, służyły głównie do dekoracji linii w zwierciadle i jego obramieniu bądź w innych układach kompozycyjnych, np. charakterystyczne dla Austrii i płd. Niemiec motywy pierzastych liści, których kontur wyznaczają zwielokrotnione wyciski n-ów (skąd anglojęzyczne pojęcia headed outline tool lub cusped Edge stamp). W terminologii niemieckiej określane również jako Kopfstempeln.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Fryz arkadkowy
Gotyckie oprawy
Łuk w ośli grzbiet
Owocu granatu wzór
Pęd ruty
Żabka
Grafika
Noski (noski maswerkowe) małe i duże w projekcie rysunkowym wieży katedry w Strasburgu, po 1419 r., fot. wg: Swaan 1996
Noski (noski maswerkowe) w dekoracji sklepienia gotyckiego, fot. wg: Mroczko, Arszyński 1995
Noski (noski maswerkowe) w malarskiej dekoracji sklepień kościoła gotyckiego, XIV-XV w. fot. A. Wagner
Proste formy nosków (nosków maswerkowych, typ 1) na oprawach gotyckich, wg: Schwenke, Schunke 1979
Bogatsze formy nosków (nosków maswerkowych, typ 1) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979
Noski (noski maswerkowe, typ 1) i rozety w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Raczyńskich, Poznań, fot. A. Wagner
Noski (noski maswerkowe, typ 1) w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV-pocz. XVI w., PAN BG, Gdańsk, fot. A. Wagner
Noski (noski maswerkowe, typ 1) w dekoracji oprawy gotyckiej, Introligator IC, Kraków, kon. XV w., BJ Kraków, fot. A. Wagner
Noski maswerkowe tworzące fryz arkadkowy na oprawie polskiej (prawdopodobnie Kraków), po 1466, BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Noski (noski maswerkowe, typ 1) zamiast typowych żabek (czołganek) na łuku w ośli grzbiet, oprawa gotycka, Kraków, kon. XV w., BJ Kraków, fot. A. Wagner
Przykłady nosków (nosków maswerkowych, typ 2) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979
Różne formy tłoków z motywem noska (noska maswerkowego, typ 2) wykorzystane do ukształtowania wzoru owocu granatu na oprawie gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Raczyńskich, Poznań, fot. A. Wagner
Przykłady nosków (nosków maswerkowych, typ 3) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979
Noski (noski maswerkowe, typ 3) w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Noski (noski maswerkowe, typ 3) współtworzące ornament w formie pierzastych liści na oprawie gotyckiej, Ulrich Schreier , Salzburg, ok. 1483, fot. wg: Mazal 1990
Oprawa gotycka zdobiona m.in. noskami (noskami maswerkowymi, typ. 3), Austria, 1479, fot. wg: Goldschmidt 1967, t. 2
Przypisy
- Goldschmidt 1967, t. 1, s. 18, t. 2, tabl. VIII, XCIX;
- Ziesche, Becker 1977, s. 42-43;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 149-150, 317-318;
- Mazal 1990, il. 36, 38, 41 i in.;
- von Arnim 1992, tabl. 5, 18;
- Koch 1996, s. 162, 202, 461;
- Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 21-22, 44;
- Macchi F. i L. 2002, s. 223.
Autor: A.W.
