À la cathédrale oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
|||
| (Nie pokazano 1 wersji utworzonej przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
(katedralne oprawy) (ang. ang. 'à la cathédrale'/cathedral style bindings, fr. reliures à la cathédrale, niem. Kathedral-Einbände) | (katedralne oprawy) (ang. ang. 'à la cathédrale'/cathedral style bindings, fr. reliures à la cathédrale, niem. Kathedral-Einbände) | ||
| − | Styl dekoracji opraw rozpowszechniony w 2 ćw. XIX w. Rozwinął się | + | Styl dekoracji opraw rozpowszechniony w 2 ćw. XIX w. Rozwinął się w Anglii i Francji, a następnie w innych krajach europejskich, na gruncie romantycznej fascynacji gotykiem, którego najdoskonalszymi egzemplifikacjami były francuskie katedry. Ich architektura, a przede wszystkim dekoracja architektoniczna (portale, arkady, rozety, maswerki, wimpergi, pinakle z kwiatonami itp.), dostarczały inspiracji do kompozycji całych okładzin oraz grzbietów. W dobie uprzemysłowienie produkcji narzędzia zdobnicze (plakiety, tłoki) często wykonywane były seryjnie, a do ich umasowienia w skali międzynarodowej przyczyniały się drukowane wzorniki introligatorskie i typograficzne. Pokaźne plakiety z dekoracją à la c. pozwalały na szybkie i efektowne ozdobienie całych okładzin w technice ślepej, chętnie wzbogacanej złoceniami. Równocześnie jednak tworzono oprawy o wykwintnej dekoracji, w której złocone wyciski z plakiet lub dużych tłoków współistnieją z wielobarwną intarsją imitującą gotyckie witraże. |
| + | |||
| + | Najwcześniejsze, zwarte pod względem stylowym oprawy ''à la c.'' tworzono od kon. 1 dekady do lat 20. XIX w. w londyńskiej introligatorni króla Jerzego III (dzieła w „Gothick” stylu z rozetami, maswerkami itp. elementami architektonicznymi). Do najwybitniejszych introligatorów tworzących oprawy à la c. zalicza się francuskiego mistrza, Josepha Thouvenin († 1834), którego dzieła cechują się wyrafinowaną estetyką w łączeniu form neogotyckich i nowożytnych oraz perfekcją techniczną. W oprawach tego i wielu innych mistrzów elementy neogotyckie często występują obok ornamentów klasycyzujących, zwłaszcza empirowych. Przeważnie polegało to na otaczaniu kompozycji ''à la c.'', widniejącej w zwierciadle, ramą ornamentalną w odmiennym stylu. W takich wypadkach inny (lub częściowo inny) styl reprezentuje też dekoracja na grzbiecie. Zależnie od koncepcji lub dostępności czcionek introligatorskich, zróżnicowaną formę (gotycką, antykwową bądź mieszaną) miały napisy na okładzinach i grzbiecie. Styl ''à la c.'' objął też oprawy wydawnicze okładki broszurowe, na których chętnie ukazywano motyw neogotyckiej arkady, ostrołukowego okna lub innej struktury architektonicznej o bogatej formie (np. paryskie pierwodruki dzieł Adama Mickiewicza: Dziady Część III, 1833 oraz Pan Tadeusz, 1834). W świetle dotychczasowych badań, na ziemiach polskich styl ''à la c.'' reprezentują głównie oprawy z pracowni warszawskich (lata 20-40 XIX w.). Wśród nich wyróżniają się dzieła o wysokim poziomie artystycznym (bogactwo dekoracji, biegłość techniczna). Tendencjom ogólnoeuropejskim odpowiada w nich łączenie elementów neogotyckich, nierzadko stanowiących swobodny pastisz gotyku, z elementami empirowymi i typowo romantycznymi (np. linearne, złocone ramki z ozdobnikami w narożach). W 2 poł. XIX w. dekoracje à la c. wpłynęły na efektowne zdobienia opraw wydawniczych niektórych dzieł religijnych. Charakterystyczne plakiety lub tłoki z motywem gotyckiej rozety lub ostrołuku bywały też wykorzystywane do dekoracji skromniejszych opraw, np. książek dewocyjnych. O zakwalifikowaniu danego dzieła introligatorskiego do stylu à la c. przesądza więc dominujący pierwiastek stylowy w jego dekoracji oraz czynnik chronologiczny. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| Linia 25: | Linia 27: | ||
Plik:Cathedrale.3.jpeg|Oprawa à la cathédrale, Warszawa, po 1835. Fot. B. Mazurek | Plik:Cathedrale.3.jpeg|Oprawa à la cathédrale, Warszawa, po 1835. Fot. B. Mazurek | ||
Plik:A la cathedrale, Joseph Thouvenin, ok. 1840, Schneider, Le livre objet...2008.jpg | Oprawa à la cathédrale, Joseph Thouvenin, ok. 1840, repr. wg: Schneider, Le livre objet... 2008 | Plik:A la cathedrale, Joseph Thouvenin, ok. 1840, Schneider, Le livre objet...2008.jpg | Oprawa à la cathédrale, Joseph Thouvenin, ok. 1840, repr. wg: Schneider, Le livre objet... 2008 | ||
| − | Plik:Tysiewicz.jpg| | + | Plik:Tysiewicz.jpg|Oprawa wydawnicza paryskiej edycji dzieł Mickiewicza, 1851, Bibl. Publ. Wwa |
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 31: | Linia 33: | ||
# EWOK 1971, szp. 1712; | # EWOK 1971, szp. 1712; | ||
| − | # Devaux 1977, s. 235-241; | + | # Devaux 1977, s. 235-241, 261; |
| + | # Nixon 1978, kat. 84, 87; | ||
# Żółtowski 1987, nr kat. 84, 89, il. 14, tabl. 5; | # Żółtowski 1987, nr kat. 84, 89, il. 14, tabl. 5; | ||
# von Arnim 1992, nr kat./tabl. 170, 175, 210; | # von Arnim 1992, nr kat./tabl. 170, 175, 210; | ||
| − | # Nixon, Foot 1992, s. 101-102, | + | # Nixon, Foot 1992, s. 96-97, 101-102, il. 103, 110; |
# Fernández 1994, nr kat./il. 44, 63-64, 118; | # Fernández 1994, nr kat./il. 44, 63-64, 118; | ||
# Macchi F. i L. 2002, s. 74; | # Macchi F. i L. 2002, s. 74; | ||
# Picaud 2002, s. 69-74; | # Picaud 2002, s. 69-74; | ||
| − | # Pokorzyńska 2005, s. 24-25. | + | # Pokorzyńska 2005, s. 24-25; |
| + | # Wasilewska 2008, il. 19; | ||
| + | # Wagner 2014, s. 43-45; | ||
| + | # Pokorzyńska 2021, s. 72. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 19:56, 1 paź 2021
Spis treści
À la cathédrale oprawy
(katedralne oprawy) (ang. ang. 'à la cathédrale'/cathedral style bindings, fr. reliures à la cathédrale, niem. Kathedral-Einbände)
Styl dekoracji opraw rozpowszechniony w 2 ćw. XIX w. Rozwinął się w Anglii i Francji, a następnie w innych krajach europejskich, na gruncie romantycznej fascynacji gotykiem, którego najdoskonalszymi egzemplifikacjami były francuskie katedry. Ich architektura, a przede wszystkim dekoracja architektoniczna (portale, arkady, rozety, maswerki, wimpergi, pinakle z kwiatonami itp.), dostarczały inspiracji do kompozycji całych okładzin oraz grzbietów. W dobie uprzemysłowienie produkcji narzędzia zdobnicze (plakiety, tłoki) często wykonywane były seryjnie, a do ich umasowienia w skali międzynarodowej przyczyniały się drukowane wzorniki introligatorskie i typograficzne. Pokaźne plakiety z dekoracją à la c. pozwalały na szybkie i efektowne ozdobienie całych okładzin w technice ślepej, chętnie wzbogacanej złoceniami. Równocześnie jednak tworzono oprawy o wykwintnej dekoracji, w której złocone wyciski z plakiet lub dużych tłoków współistnieją z wielobarwną intarsją imitującą gotyckie witraże.
Najwcześniejsze, zwarte pod względem stylowym oprawy à la c. tworzono od kon. 1 dekady do lat 20. XIX w. w londyńskiej introligatorni króla Jerzego III (dzieła w „Gothick” stylu z rozetami, maswerkami itp. elementami architektonicznymi). Do najwybitniejszych introligatorów tworzących oprawy à la c. zalicza się francuskiego mistrza, Josepha Thouvenin († 1834), którego dzieła cechują się wyrafinowaną estetyką w łączeniu form neogotyckich i nowożytnych oraz perfekcją techniczną. W oprawach tego i wielu innych mistrzów elementy neogotyckie często występują obok ornamentów klasycyzujących, zwłaszcza empirowych. Przeważnie polegało to na otaczaniu kompozycji à la c., widniejącej w zwierciadle, ramą ornamentalną w odmiennym stylu. W takich wypadkach inny (lub częściowo inny) styl reprezentuje też dekoracja na grzbiecie. Zależnie od koncepcji lub dostępności czcionek introligatorskich, zróżnicowaną formę (gotycką, antykwową bądź mieszaną) miały napisy na okładzinach i grzbiecie. Styl à la c. objął też oprawy wydawnicze okładki broszurowe, na których chętnie ukazywano motyw neogotyckiej arkady, ostrołukowego okna lub innej struktury architektonicznej o bogatej formie (np. paryskie pierwodruki dzieł Adama Mickiewicza: Dziady Część III, 1833 oraz Pan Tadeusz, 1834). W świetle dotychczasowych badań, na ziemiach polskich styl à la c. reprezentują głównie oprawy z pracowni warszawskich (lata 20-40 XIX w.). Wśród nich wyróżniają się dzieła o wysokim poziomie artystycznym (bogactwo dekoracji, biegłość techniczna). Tendencjom ogólnoeuropejskim odpowiada w nich łączenie elementów neogotyckich, nierzadko stanowiących swobodny pastisz gotyku, z elementami empirowymi i typowo romantycznymi (np. linearne, złocone ramki z ozdobnikami w narożach). W 2 poł. XIX w. dekoracje à la c. wpłynęły na efektowne zdobienia opraw wydawniczych niektórych dzieł religijnych. Charakterystyczne plakiety lub tłoki z motywem gotyckiej rozety lub ostrołuku bywały też wykorzystywane do dekoracji skromniejszych opraw, np. książek dewocyjnych. O zakwalifikowaniu danego dzieła introligatorskiego do stylu à la c. przesądza więc dominujący pierwiastek stylowy w jego dekoracji oraz czynnik chronologiczny.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Architektoniczne oprawy
Historyzujące oprawy
Romantyczne oprawy
Wzorniki introligatorskie
Grafika
Oprawa à la cathédrale, W. Lubbock, Newcastle, ok. 1820, repr. wg H. M. Nixon 1978, nr kat. 87
Oprawa à la cathédrale, J. Thouvenin, Paryż, ok. 1830, repr. wg von Arnim 1992, nr kat. 175
Oprawa à la cathédrale, J. Thouvenin, Paryż, lata 30. XIX w., repr. wg Devaux 1977, il. na s. 237
Rozeta neogotycka na oprawie à la cathédrale, Francja, lata 20-30 XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawy à la cathédrale, Francja, lata 20-30 XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawa à la cathédrale, Hiszpania, 1833, repr. wg Fernández 1994, nr kat 63
Oprawa à la cathédrale, C. W. Vogt, Berlin, po 1832, repr. wg Sonnenburg 1986, nr kat. 27
Okładka wydawnicza à la cathédrale, Francja, 1841, wg Picau 2002, il. 2
Okładka broszurowa à la cathédrale Dziadów Część III, Paryż, 1833, zbiory prywatne, fot. A. Wagner
Oprawa à la cathédrale, Warszawa, po 1835. Fot. B. Mazurek
Oprawa à la cathédrale, Joseph Thouvenin, ok. 1840, repr. wg: Schneider, Le livre objet... 2008
Oprawa wydawnicza paryskiej edycji dzieł Mickiewicza, 1851, Bibl. Publ. Wwa
Przypisy
- EWOK 1971, szp. 1712;
- Devaux 1977, s. 235-241, 261;
- Nixon 1978, kat. 84, 87;
- Żółtowski 1987, nr kat. 84, 89, il. 14, tabl. 5;
- von Arnim 1992, nr kat./tabl. 170, 175, 210;
- Nixon, Foot 1992, s. 96-97, 101-102, il. 103, 110;
- Fernández 1994, nr kat./il. 44, 63-64, 118;
- Macchi F. i L. 2002, s. 74;
- Picaud 2002, s. 69-74;
- Pokorzyńska 2005, s. 24-25;
- Wasilewska 2008, il. 19;
- Wagner 2014, s. 43-45;
- Pokorzyńska 2021, s. 72.
Autor: A.W.
