Łańcuszkowy ornament: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 23:46, 4 lip 2021

Łańcuszkowy ornament

(niem. Kettenverzierung, Kettenreihe)

Ornament naśladujący złotniczy łańcuch lub łańcuszek. Jego ogniwa mogą mieć różnoraki kształt (okrągłe, owalne, czworoboczne, naprzemiennie różnokształtne), mogą też ukazane alternacyjnie z elementami o bogatszej formie (np. kaboszony, rauty – samoistne lub w stylizowanych oprawkach). Różne formy ł. o. (z okrągłymi lub owalnymi ogniwami) występowały na tłokach romańskich. Pojawiał się w dekoracji renesansowych opraw włoskich z 2 poł. XV-XVI w. W zdobnictwie opraw środkowoeuropejskich, w tym polskich, szczególnie popularny w 2 poł. XVI w. – pocz. XVII w. jako element kompozycji ramowej na okładzinach, wyciskany na ślepo lub złotem z radełka. Z mniejszym nasileniem stosowany przez cały okres nowożytny i XIX w. Najbardziej charakterystyczny i rozpowszechniony był ł. o. z prostokątnymi ogniwami, ukazywany wg formuły: naprzemiennie ogniwo na wprost i z boku (w formie krótkiej linii). Popularność zyskały też odmiany ł. o. z owalnymi ogniwami, zachodzącymi na siebie esowano. W 2-3 ćw. XVII w. pojawiał się ł. o. imitujący łańcuchy z klejnotami (zwłaszcza rautami w oprawkach). Dla opraw XIX w. (empirowych, romantycznych i historyzujących) charakterystyczny jest ł. o. z dużymi i cienkimi ogniwami, gęsto zachodzącymi na siebie. W praktyce badawczej ł. o. może być mylony z różnymi rodzajami plecionki (na oprawach gotyckich i renesansowych w Italii), ponadto ze sznurowym ornamentem lub giloszem (na oprawach XVI-pocz, XVII w.), oraz uproszczonymi wariantami falowego ornamentu (na oprawach klasycystycznych i empirowych).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Falowy ornament
Gilosz
Kaboszon
Plecionka
Raut
Sznurowy ornament

Grafika

• 

  Różne formy ornamentu łańcuszkowego na oprawach romańskich, wg: Schmidt-Künsemüller 1985

• 

  Łańcuszkowy ornament na oprawie renesansowej, Gdańsk, lata 60. XVI w., WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa

• 

  Łańcuszkowy ornament na polskiej oprawie z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Łańcuszkowy ornament na polskiej oprawie z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Łańcuszkowy ornament na niemieckiej oprawie z kon. XVI w.

• 

  Łańcuszkowy ornament w obramieniu manierystycznej oprawy czeskiej lub dolnośląskiej, 1611, BTNP Płock, fot. A. Wagner

• 

  Bogata forma ornamentu łańcuszkowego z naprzemiennymi motywami rautów, Polska, lata 60. XVII w.

• 

  Łańcuszkowy ornament., Przykład zastosowania orn. łańcuszkowego jako imitacji biżuteryjnych łańcuchów, do których podwieszony jest medalion, Niemcy, 1682, wg: Mazal 1990

• 

  Łańcuszkowy ornament w wewnętrznej ramie ornamentalnej zwierciadła okładziny, Holandia, 1 poł. XVIII w., Biblioteca Nazionale Braidense, Mediolan

• 

  Łańcuszkowy ornament na oprawie empirowej, pocz. XIX w.

• 

  Łańcuszkowy ornament na oprawie francuskiej z pocz. XIX w., wg: Devauchelle 1995

Przypisy

1. Culot 1979, tabl. I/il. 10-11, II/il. 15, XXI i in.;
2. Schmidt-Künsemüller 1985, s. 240;
3. Devauchelle 1995, s. 174;
4. Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./tabl. 1;
5. Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./il. 28-29, 55-57;
6. Wagner 2020, nr kat./il. 164.

Autor: A.W.